Olesya Masanovec (40) ging aan het eind van de ochtend de deur uit in Boetsja, zo’n 25 kilometer ten noordwesten van Kiev. Ze wilde naar een vriendin, die even verderop in een geïmproviseerde schuilkelder woonde. Om te zien of zij misschien nog wat eten kon missen.

Olesya kwam nooit meer thuis. Haar man Nikolai identificeerde haar lichaam ruim twee weken later in een lokaal mortuarium. Verminkt en gedeeltelijk verbrand. Volgens de politie was ze gevonden tussen diverse andere doden op een pleintje achter het treinstation.

Het voorbeeld van Olesya staat niet op zichzelf. Het is slechts een van de vele gruweldaden waarvan Russische troepen in Oekraïne worden beschuldigd. Dagelijks komen bij het Oekraïense openbaar ministerie zo’n 200 tot 300 meldingen van oorlogsmisdaden binnen, vertelde openbaar aanklager Irina Venediktova onlangs tijdens een bijeenkomst in Den Haag. Het totale aantal is inmiddels tot meer dan 25.000 opgelopen.

Onmogelijk

De Oekraïense justitie heeft inmiddels meer dan 600 verdachten in beeld en heeft tegen een kleine 130 personen een strafzaak geopend. Maar het land is bij lange na niet in staat alle meldingen zelf te onderzoeken, laat staan dat er daadwerkelijk tot vervolging kan worden overgegaan. Oleksandra Matviychuk, voorzitter van mensenrechtenorganisatie Center for Civil Liberties (CCL) in Kiev, verzucht dat „het vrijwel onmogelijk is om de vloed aan getuigenissen die elke dag binnenkomen te verwerken.”

Daarom krijgt Kiev hulp van de internationale gemeenschap. Te beginnen met Estland, Letland, Litouwen, Polen en Slowakije. Samen met deze Europese landen heeft Oekraïne het ”Joint Investigation Team” (JIT) opgericht, dat onderzoek doet naar oorlogsmisdaden die Rusland in Oekraïne heeft gepleegd.

Het JIT wordt ondersteund door het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat inmiddels een omvangrijk onderzoeksteam naar Oekraïne heeft gestuurd om bewijsmateriaal te verzamelen. Ook Nederland participeert met tientallen opsporingsambtenaren en forensisch deskundigen.

Verantwoording

Amerika begon al snel na het begin van de Russische invasie met het documenteren van vermeende oorlogsmisdaden in Oekraïne. In mei zette het ministerie van Buitenlandse Zaken een speciaal programma op om bewijsmateriaal te verzamelen en te analyseren, met als doel „Moskou verantwoording voor zijn daden te laten afleggen.”

Ook veel andere landen zegden onlangs tijdens een grootschalige conferentie in Den Haag steun toe in het onderzoek naar oorlogsmisdaden in Oekraïne. Cruciaal daarbij is dat het bewijsmateriaal op dezelfde manier wordt verzameld en centraal wordt opgeslagen. Ook moet worden voorkomen dat dezelfde slachtoffers door verschillende instanties worden ondervraagd, om geen verdere psychische schade aan te richten.

Al die inspanningen om bewijsmateriaal te verzamelen, moeten uiteindelijk tot berechting van de daders leiden. En daar zit misschien nog wel het grootste probleem. Oekraïne wil daarvoor graag een speciaal tribunaal oprichten. Het Strafhof zou zich dan op de ‘grote vissen’ moeten richten, terwijl het tribunaal de overige zaken behandelt.

Rusland erkent echter de rechtsmacht van het Strafhof niet. En voor de oprichting van een tribunaal via de Verenigde Naties is medewerking van Moskou eigenlijk ook onmisbaar.

Dat erkent ook minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra. Hij benadrukte op de conferentie over oorlogsmisdaden dat zoiets veel tijd kost, maar dat hij zich er wel voor wil inzetten.