De Protestantse Gemeente Gorinchem (PGG) bestaat uit vier wijkgemeenten: Grote Kerk, Johanneskerk, Oosterlicht en Open Pastoraat. Samen hebben ze drie gebouwen: de monumentale Grote Kerk uit de negentiende eeuw, de Johanneskerk uit de jaren zestig en het Oosterlicht, een recent opgeleverd energieneutraal kerkgebouw.

De energiekosten van de kerkgebouwen lopen daarmee enorm uiteen, stelt ouderling van wijkgemeente Oosterlicht en voorzitter van de algemene kerkenraad Jos Maris (71). „Het verwarmen van de Grote Kerk voor de zondagse diensten kost per zondag drie à vier keer zo veel als vorig jaar, in het Oosterlicht zijn deze kosten veel lager.”

De wijkgemeente Grote Kerk maakt om die reden voor de middagdienst sinds kort tweemaal per maand gebruik van het Oosterlicht. Maris: „In het Oosterlicht zijn op zondagmorgen twee diensten. Wijkgemeente Oosterlicht heeft geen tweede dienst en daarom kan de wijkgemeente Grote Kerk er ’s middags terecht. Tegelijkertijd blijven de morgendiensten en de helft van de middagdiensten in de Grote Kerk plaatsvinden.”

Vanwege de gestegen kosten –de uitgaven voor het verwarmen van de Grote Kerk stegen van 20.000 euro naar 60.000 euro– staat de verwarming uit. „Gemeenteleden komen toch naar de kerk. Natuurlijk krijgen mensen het koud maar daar stellen de kerkgangers zich op in. Een extra jas, een dekentje of een warmwaterzak, gemeenteleden verzinnen creatieve oplossingen. Daarbij geeft het ook wel een bepaalde saamhorigheid. We laten ons niet uit het veld slaan door een beetje kou. En iedereen snapt dat er in het oude kerkgebouw niet tegenaan te stoken is.”

Duurzaamheid

De creativiteit van de gemeenteleden signaleerde Arnoud Gorter (32) ook. Net voor de energiecrisis nam hij plaats in een duurzaamheidsgroep van de wijkgemeente Grote Kerk. Door zijn achtergrond –hij werkte bij een energieleverancier– kon hij de gevolgen van een foutieve energiefactuur herstellen. En passant vroegen de kerkrentmeesters hem een begroting te maken voor het komende jaar.

Die begroting zorgde voor hoofdbrekens: de jaarlijkse energiekosten voor alle wijkgemeenten samen stegen van 40.000 euro naar zo’n 150.000 euro. Afgesproken werd dat de kachel in de Grote Kerk uit zou blijven totdat de buitentemperatuur onder de vijf graden zou komen. Ook in de Johanneskerk ging de kachel uit. Gorter: „De kosters van alle kerken nemen hun verantwoordelijkheid en zijn onze waakhonden van het elektriciteits- en gasverbruik.”

Lagen de bezigheden van de duurzaamheidsgroep eerst nog bij het meedenken over recyclebare koffiebekertjes en het organiseren van een gemeenteavond over klimaat en rentmeesterschap, al snel breidde dat uit tot het monitoren van energieverbruik en het meedenken over langdurige oplossingen voor het binnenklimaat van de Grote Kerk.

Verbouwen

Voor zowel de Grote Kerk als de Johanneskerk staat er in de komende jaren een renovatie op het programma. De Grote Kerk is een rijksmonument, de Johanneskerk wordt naar alle waarschijnlijkheid een gemeentelijk monument. Voor de verbouwingen speelt dit een grote rol. Maris: „We kijken niet alleen naar de korte termijn maar ook naar de komende jaren. Mogen er wellicht zonnepanelen op het dak van de kerk? Moeten we naar een andere manier van verwarmen? In ieder geval moeten we nadenken hoe we met energie in de kerk om moeten gaan.” Gorter: „Wat kun je met een groot kerkgebouw? Het feit dat het een rijksmonument is, beperkt alles. Daarbij: zo’n kerk is destijds niet gebouwd met de gedachte dat er ooit geïsoleerd of verwarmd moest worden.”

Hoe de wijkgemeenten de komende jaren met het energievraagstuk omgaan is nu nog een open vraag. Maris: „Nu monitoren we de energiestroom en energiebehoefte. Alles wordt in kaart gebracht. Dat helpt ons om inzichtelijk te krijgen wat we nodig hebben. De monitoring is voor de jaren daarna belangrijk om te kijken hoe het verder moet. Daarmee kunnen we beleid ontwikkelen.”

Gorter: „We moeten een balans vinden in wat een aangename temperatuur is, terwijl het wel betaalbaar blijft. We willen daarvoor best moderne technieken toepassen. Als dat nodig is, moeten we de burgerlijke gemeente overtuigen van het nut ervan.

Ergens in dit vraagstuk komt er nu de vraag: wat is het acceptabele niveau van comfort? Wat is de grens? Je wilt niet dat mensen wegblijven uit de kerk om de kou. We overleven met de huidige maatregelen zeker deze winter. In de toekomst zal ook het verbouwingsplan een oplossing moeten bieden.”

Rentmeesterschap

De energiecrisis en de gevolgen bepaalden Maris bij het rentmeesterschap. „Rentmeesterschap is een Bijbelse opdracht. Wat is het Bijbels perspectief?” Gorter: „Rentmeesterschap drukt je met de neus op de feiten. Nu kwam het vraagstuk in een stroomversnelling door de energiecrisis. Was die er niet geweest, dan hadden we overigens hetzelfde vraagstuk moeten behandelen.

Het rentmeesterschap roept ook vragen op. Houden we deze kritische blik op onze energieconsumptie ook vol als de energiemarkt normaliseert? Is het een luxe dat we in een verwarmd kerkgebouw kunnen zitten? Zijn we niet verwend geweest in de afgelopen decennia? Vroeger zat je in de kerk ook in de kou, warm aangekleed, wellicht met een stoof. Het is daarom niets nieuws, we zijn het alleen niet meer zo gewend.”

serie De winter door

De energierekening is hoger dan ooit. Hoe komen particulieren en bedrijven de winter door? Deel 18, volgende week deel 19.