De bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie en rector van Kennisinstituut christelijke ggz sprak woensdagavond in de oud-katholieke kerk te Gouda. Dat deed ze ter gelegenheid van een minisymposium over Augustinus met als titel: ”Rust vinden in God, Augustinus voor nu”. De bijeenkomst was georganiseerd door het bestuur van de christelijke studentenvereniging CSFR en de Augustinuskring Gouda-Reeuwijk. De kerk zat nagenoeg vol.

De kerkvader Augustinus (354-430) wordt wel de eerste westerse psycholoog genoemd. Prof. Schaap vindt het „fascinerend” dat iemand uit die tijd schreef over thema’s die nu nog relevant zijn. Ze ging in op het bezigzijn met jezelf dat tegenwoordig veel voorkomt, in boeken en tijdschriften, maar ook in bijvoorbeeld het maken van een tijdlijn op sociale media van je eigen leven.

De hoogleraar vindt het belangrijk om het eigen levensverhaal te kunnen vertellen. Maar, zo voegde ze eraan toe, „het reflectieve zelf heeft houvast nodig buiten zichzelf.” Juist dat houvast is er minder door de verminderde invloed van de christelijke godsdienst in ons land, stelde ze.

Doordat mensen zo veel bezig zijn met zichzelf gaan ze, aldus prof Schaap, niet de concurrentie aan met anderen, maar met zichzelf en wordt de gerichtheid op zichzelf te groot. „Vrijheid en authenticiteit vallen tegen. Gerichtheid op anderen is nodig.”

Ze noemde als voorbeeld dat mensen alleen ideale foto’s van zichzelf op social media zetten. „Ze laten dan het beste van zichzelf zien, maar het geeft ook onrust, want dan moeten ze elke keer op hun best zijn.”

Belijden van zonden

Prof. Schaap komt die gerichtheid op zichzelf ook tegen binnen de kerken. „Er is dan sprake van een narcistische geloofsbeleving: God is er voor mij.” Het geloof kan volgens haar juist een belangrijke correctie zijn op de gerichtheid op zichzelf. „Meer Augustinus is heilzaam. De theologie van de genadige aanvaarding door God breekt de kromming van de zelfgerichtheid.”

Prof. dr. Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis en geschiedenis van de theologie aan de Universiteit van Tilburg, ging in op het bekende gezegde van Augustinus: ”Onrustig is ons hart tot het rust vindt in U”. Het belijden van zonden heeft iets bevrijdends, vindt de hoogleraar. „Jezelf beschuldigen geeft lof aan God. Augustinus beleed zijn schuld voor het stelen van peren, maar hij waakte ervoor te blijven zitten in zelfbeklag. Hij verbond het belijden van schuld met het herstel van de relatie.”

Hij zei dat Augustinus zijn leven lang onrustig gebleven is. Dat kwam vooral omdat de grote denker na elk antwoord op een vraag weer nieuwe vragen op zich af zag komen waarop hij dan weer antwoorden zocht. Augustinus heeft in zijn leven wel momenten van rust ervaren, aldus prof. Van Geest. „De meeste rust had hij als hij over Christus preekte.”

De hoogleraar stelde dat de echte rust er in dit leven niet is, alleen op sommige momenten. Wat moet je doen? Prof. Van Geest: „Zoek in de stilte van je hart naar je eigen drijfveren. Je vindt de meeste rust door jezelf niet centraal te stellen. Degene die kan genieten van hem die hij tegenkomt en die de ander helpt, vindt daarin rust. Dan lijkt hij het meest op Christus, de Zoon van God. Hij was de Leermeester in nederigheid.”

Tijdens de vragenbespreking vroeg iemand of de wet van de Tien Geboden met zijn gerichtheid op God en de naaste ertoe leidt dat christenen minder problemen hebben dan anderen. Prof. Schaap gaf aan dat er een positieve wisselwerking is tussen religie en de mentale gezondheid. „Gelovige mensen hebben meestal minder psychische klachten, maar er wordt ook door gelovigen geleden.” Als voorbeeld daarvan noemde ze het feit dat er nogal wat reformatorische jongeren zijn die zich te kort voelen schieten. „Dat draagt niet bij aan hun welzijn.”

Een ander vond dat er in de kerk te veel sprake is van schuld en schaamte. Prof. Jonker stelde dat er in de kerk ruimte moet zijn voor een stukje individualiteit, maar dat er tegelijkertijd een begrenzing moet zijn. „Dat is heilzaam.”