De verkiezing vond plaats op initiatief van Kerk & Co, een organisatie die gespecialiseerd is in kerkelijk vastgoed, en het Nederlands Dagblad. De afgelopen weken kon online gestemd worden op vijftien voorgeselecteerde kerktorens, verspreid over het hele land.

Tijdens een symposium over de toekomst van kerktorens, donderdagmiddag in Den Haag, bleek d’Olle Grieze (de oude grijze), zoals Groningers hun toren liefkozend noemen, met 26 procent van de stemmen favoriet. De Groningse locoburgemeester Mirjam Wijnja toonde zich „ongelofelijk blij, vereerd en heel erg dankbaar” dat ‘haar’ toren verkozen is.

Op de tweede plaats eindigde de net gerestaureerde Domtoren in Utrecht, die met 112 meter de hoogste toren van Nederland is. Derde werd de toren van de Grote Kerk in Dordrecht, alias de Dordtse Dom .

Chauvinisme speelt onmiskenbaar een rol bij de bijna duizend mensen die hun stem hebben uitgebracht; van de kerktorens die de eerste, tweede en derde plek behaalden, kwamen de meeste stemmen uit de plaatsen waar deze torens staan.

Tijdens de stemperiode werd er via sociale media –tevergeefs– een  actie  op touw gezet om de relatief moderne naaldvormige toren (1979) van de Sionkerk in Goes de top drie binnen te loodsen.

Burgemeester Jan van Zanen van Den Haag constateerde donderdag met spijt dat de toren van de Grote Kerk in zijn stad niet tussen de vijftien torens stond waarop gestemd kon worden. „Wat is dat? Kan dat onmiddellijk worden hersteld?” Cabaretier Sjaak Bral hield vervolgens een lofzang op de Haagse Toren, die volgens hem is voorzien van „de enige spits in Den Haag die altijd scoort”.

Verlangen naar de hemel

Joost Schelling, directeur van de Vereniging Kerkrentmeesterlijk Beheer in de Protestantse Kerk in Nederland, zoomde donderdagmiddag in op de religieuze betekenis van kerktorens. Ze zijn een symbool van „het opklimmen naar God”, zei hij. „Een toren weerspiegelt het verlangen van mensen om de hemel te bereiken en iets van goddelijkheid te ervaren. Het is ook een vingerwijzing naar het geloof dat op die plek wordt beleden.”

Kerktorens hebben naast een religieuze betekenis ook maatschappelijke relevantie, vindt Schelling. Vaak wordt dat pas duidelijk als ze door brand worden getroffen. Hij noemde het een gezamenlijke opgave van burgerlijke gemeente, kerkgemeenschap en inwoners om een kerktoren voor de volgende generaties te bewaren.

Maar zorgeloos is de toekomst van de honderden kerktorens in Nederland niet, bleek donderdag tijdens de bijeenkomst in de Grote Kerk van Den Haag. Dat is te merken bij pogingen kerken een nieuwe bestemming te geven. Kerken met torens zijn daarbij aanzienlijk minder in trek, signaleert Albert Reinstra, kerkenspecialist bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Er zijn maar „heel weinig” kerktorens waarin gewoond wordt.

Daarom moet er goed over nagedacht worden wat je met kerktorens kunt, vindt Chris Schaapman, directeur van Kerk & Co. Ze zijn smal en dat beperkt de mogelijkheden. Toch is het volgens hem mogelijk erin te wonen, er een bed and breakfast te beginnen of een toren een ‘culturele of educatieve invulling’ te geven.

Schoorstenen

Let daarbij wel op de veiligheid, waarschuwden Eric van Grieken en Dennis Spaen van kerkverzekeraar Donatus. „Torens werken als schoorstenen, torens gaan veel sneller in brand dan een kerkgebouw.” Ze waarschuwden kerk- en torenbeheerders zorgvuldig te werk te gaan om de kans op brand zo klein mogelijk te maken. Dat geldt bijvoorbeeld bij het aanbrengen van gsm-zendmasten in torens. En een toren verlichten is leuk, maar doe het wel goed, adviseerde het tweetal. „Met een paar verlengsnoertjes van de Action ben je er niet.”

Uit cijfers van de RCE blijkt dat het merendeel van de kerktorens in Nederland niet zo heel oud is. In de vijftiende eeuw was er weliswaar een piek van kerktorenbouw, maar de meeste torens werden in de twintigste eeuw uit de grond gestampt. Katholieken hechten meer aan een toren dan protestanten, blijkt verder uit de donderdag gepresenteerde cijfers. Iets meer dan de helft van alle van oorsprong katholieke kerken in Nederland heeft een toren, terwijl dat bij kerken die door protestanten zijn gebouwd voor krap een derde geldt.

De provincies Gelderland en Zuid-Holland zijn koplopers wat het aantal kerktorens betreft. „Niet zo gek”, zei kerkenspecialist Reinstra, „want in die provincies staan de meeste kerken”.