In Nederland staan meer dan 3000 kerktorens, veelal markante herkenningspunten in het landschap. Hoe geef je die een mooie toekomst, zeker nu veel kerken een andere bestemming krijgen? Donderdag houdt Kerk & Co daar een symposium over in Den Haag. Vijf vragen aan directeur Chris Schaapman.
Waarom een symposium specifiek over kerktorens?
„Kerkgebouwen zijn in Nederland allemaal geteld en geïnventariseerd. Voor de kerktorens gebeurt dat momenteel. Er zijn zo’n 3000 kerktorens en daar zitten bijzondere exemplaren bij. Een kerktoren maakt een kerkgebouw herkenbaar en is markant, maar behalve een blikvanger en baken in het landschap is het ook een kostenpost. Van belang is dat het onderhoud van de toren goed wordt uitgevoerd. De eigenaar van een kerktoren heeft daarmee best iets op zijn bordje liggen.”
Want er zijn zorgen over het onderhoud van kerktorens?
„Kerktorens zijn al eeuwenoud en overleven mensen. Veel torens worden al die jaren keurig onderhouden, hetzij door de burgerlijke dan wel door de kerkelijke gemeente. Tegelijkertijd is het onderhoud aan de toren een dure aangelegenheid, waar je ook niet ieder jaar werk aan hebt. Stel dat je een periode lid van het kerkbestuur bent. Het kan dan best dat je in die jaren niets aan de kerktoren hoeft te doen. Een opvolger wellicht wel, maar die heeft geen kennis en kunde over het onderhoud overgeleverd gekregen. In veel kerkelijke gemeenten is het onderhoud van de kerktoren prima geregeld. Maar door de herbestemming van kerken komen er meer torens in de handen van stichtingen en particulieren.”
Zorgt dat voor problemen?
„Vaak zie je bij een nieuwe eigenaar van een kerk dat er veel aandacht is voor de functie en toekomst van het gebouw. Soms is er maar weinig aandacht voor de toren of men ziet die vooral als een kostenpost. Van belang is dan ook dat gekeken wordt wat er met de toren wel mogelijk is. Soms kan dat deels een woonfunctie zijn, maar heel vaak ook niet.
Als een toren te beklimmen is, kun je hem toegankelijk maken. Dan zijn extra functies denkbaar, zoals rondkijken vanaf de toren. Dat heeft hetzelfde voordeel als kijken vanaf het water: je staat letterlijk op een andere hoogte. Verder kan een toren een ontmoetingsplek zijn, een startpunt voor een rondleiding over de geschiedenis van de kerk. Kortom: kijk altijd of de kerktoren een recreatieve, informatieve of toeristische functie kan gaan vervullen die ook past bij de maatschappelijke bestemming die een gebouw heeft of krijgt. Een toren is veel meer dan een kostenpost.”
„Laten we met elkaar goed kijken naar de mooie torens die ons land rijk is” - Chris Schaapman, directeur Kerk & Co
Een toren onderhouden kost behoorlijk geld?
„Het is zeker niet goedkoop. Belangrijk bij onderhoud is dat je het werk aan de voorkant goed regelt. Een kerktoren inspecteren is best lastig, al kun je daar tegenwoordig prima een drone voor gebruiken. Als er een plan van aanpak is, dan komt er een steiger. Steigerwerk is het duurste werk. Daarom is het mooi als een steiger zo kort mogelijk staat. Wie goed voorbereid is, zal dat zeker merken in de kosten. Bij een kerktoren geldt wel dat je niet vaak onderhoud hoeft te plegen. Maar als je dat gaat doen, doe het dan wel zo goed mogelijk. Een kerktoren blijft toch heel beeldbepalend.”
De aanblik van een kerktoren doet iets met mensen.
„Veel mensen hebben een positieve associatie bij een kerktoren. Dat kan religieus van aard zijn, maar ook om de maatschappelijke betekenis of het menselijke gevoel van thuiskomen. Zoals je na de vakantie je pas thuis voelt als je de toren ziet. Een vertrouwd punt van herkenning.
Bij dit symposium is daar ook aandacht voor. Een kerktoren is zo gewoon en vertrouwd dat je er misschien haast aan voorbij kijkt. Maar als de toren ineens weg is, door brand bijvoorbeeld, mis je hem direct. En al die kerktorens zijn mooi, om hun bijzondere vorm, de plaats waar ze staan of iets specifieks wat bij een bepaalde toren hoort. Laten we met elkaar goed kijken naar de mooie torens die ons land rijk is.”
