Oorlog stopt alleen als Westen Oekraïne blijft helpen
Het bijstellen van onze vijandbeelden van Rusland zal de vrede niet bevorderen. Alleen door het vanuit Moskou gedemoniseerde Oekraïne militair te steunen, bestrijden we het kwaad.
Eind 2021 vierden mijn vrouw en ik Kerst bij mijn familie in Oekraïne. We wisten van de Russische troepen aan de grens, maar daar deed niemand moeilijk over: „Waarschijnlijk zijn ze daar dronken, dus gevaarlijk zijn ze niet”, grapten we.
Inlichtingendiensten waren er minder zeker van. De troepenopbouw langs de grenzen bevestigde steeds meer hun vermoedens: dit is een voorbereiding voor een daadwerkelijke invasie. Daarom waarschuwde president Joe Biden voor een aanval. Niet omdat hij oorlog wilde, zoals Michiel van Heek beweert, maar omdat de oorlog er echt aan zat te komen.
Van Heek betoogt dat de oorlog nog steeds gaande is mede dankzij onze denkbeelden over de vijand. Deze denkbeelden zouden gevoed zijn door westerse propaganda. De implicatie van deze stelling is duidelijk: als wij een ander, een juist denkbeeld van Rusland hebben, kan de oorlog gestopt worden. Ik bespreek twee problemen bij deze stelling. 1. Deze oorlog bestaat niet bij de gratie van onze denkbeelden. 2. Die „juiste” denkbeelden over Rusland die Van Heek aandraagt, zijn problematisch en onjuist.
Demonisering
De Russisch-Oekraïense oorlog bestaat niet dankzij de beeldvorming in de westerse media. Deze oorlog is niet begonnen door het demoniseren van Rusland door het Westen. Integendeel, wij dreven handel met Rusland en probeerden juist met dit land samen te werken. Denk aan de gaspijpleidingen Nord Stream 1 en 2 (notabene na de annexatie van de Krim voortgezet).
Het tegenovergestelde is het geval: Rusland demoniseerde Oekraïne. De oorlog begon niet op 24 februari, maar in 2014, met het binnenvallen van de Krim en de Donbas en de daaropvolgende propaganda. Voorbeelden? „In Kiev is een nazistisch regime gezeteld.” „Interim-president Toertsjynov (voorganger van een baptistengemeente) is een bloedpastor.” „Oud-president Porosjenko (snoepjesfabrikant) vergiftigt opzettelijk zijn landgenoten.”
Deze oorlog bestaat door de aanwezigheid van Rusland op Oekraïens grondgebied, niet omdat wij denken dat Rusland de vijand is. Rusland werd de vijand toen het de Oekraïense soevereiniteit schond.
Van Heek weerlegt enkele voorbeelden van „verkeerde beeldvorming”. Zo zou Poetin respect hebben gehad voor Angela Merkel, is het herstel van het Sovjetimperium niet het doel van Rusland en moeten we Rusland niet als vijand beschouwen, gezien de geschiedenis (hij geeft niet aan wat hij met het laatste precies bedoelt).
De plank wordt hier flink misgeslagen. Zo is er het anekdotische voorval van Merkel en de labrador van Poetin: pure intimidatie en geen respect (Poetin kende Merkels angst voor honden). Of de uitlatingen van Kremlinleden (inclusief Poetin) die wel degelijk strijdlust onthullen om de oude republieken terug te winnen. En dan heb ik de tragische geschiedenis van de eeuwenlange Russische agressie tegen Oekraïne nog niet genoemd.
Als tegenhanger somt Van Heek vervolgens alles op wat Rusland wel is: gastvrijheid, oprechtheid, vakmanschap, doorzettingsvermogen, arbeidsmotivatie, melancholische mentaliteit en veerkracht. Rusland is inderdaad niet alleen „nationalisme, patriottisme en militarisme”, maar deze drie waarden maken wel in hoge mate deel uit van de Russische identiteit. Wie op 9 mei (Dag van de Overwinning) in Rusland was, weet wat ik bedoel: de ”pobedobesije” (overwinningswaanzin) grijpt je aan.
Gorbatsjov
Rusland viel een land binnen dat de wens heeft uitgesproken om vredig een eigen pad te kiezen op het wereldtoneel. Is dit dan de tijd om ‘toeristische’ feiten over de Russen te benoemen om het beeld van Rusland als de vijand bij te stellen? Is Rusland een minder vijandig land omdat zijn literatuur en muziek mooi zijn? Hoe helpen die Russische gastvrijheid, oprechtheid en mentaliteit de Oekraïense bevolking nu? Niet! De gastvrijheid is verruild voor haat tegen alles wat Oekraïens is. De oprechtheid over de gelukkige ‘broederband’ is vervangen door jaloersheid op mogelijk Oekraïens geluk zonder Rusland. En de mentaliteit van Russische soldaten? Die zaaien dood en verderf. Vrouwen worden verkracht in hun huizen, kinderen worden vermoord in hun speeltuinen.
Het is wrang dat juist een artikel waarin wordt gewaarschuwd voor foutieve beeldvorming eindigt met een Kremlinsprookje. Gorbatsjov was geen grootmoedige staatsman, maar een gewelddadige communist. Vraag het maar aan de Litouwers. Zijn repressief begonnen regering ‘ontdooide’ uiteindelijk omdat de gasprijs daalde en het Sovjetimperium niet meer betaald kon worden. Het Warschaupact, dat meerdere keren zichzelf aangevallen heeft (Hongaarse Opstand in 1956 en Praagse Lente in 1968), hield op te bestaan en voormalige Warschaupactlanden kozen daarop voor een daadwerkelijk beschermend pact: de NAVO.
De Russisch-Oekraïense oorlog is niet begonnen omdat wij in de westerse wereld (inclusief Nederland) een vijandig beeld hadden van Rusland. Daarmee negeren we dat deze oorlog in Oekraïne tegen Oekraïners wordt gevoerd. Oekraïne wordt gelukkig geholpen door andere landen, want alleen door Oekraïne te steunen, stoppen we het kwaad. Voordat het weer de kans krijgt om te groeien en nog meer dood en verderf te zaaien. En ballades van Tsjaikovski zullen zeker niet helpen op weg naar vrede.
De auteur studeert Russische Studies en verdiept zich in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.
