Geen Bijbels MeToo bij David en Bathseba
Grensoverschrijdend gedrag binnen de christelijke gemeenschap gaat in tegen alles waar die voor staat. Daarom horen David en Bathseba niet thuis in een MeToo-discussie. Davids vergrijp was veel erger dan dat.
In de VS waren David en Bathseba onlangs trending op Twitter, omdat men zich afvroeg of hier sprake was van overspel of verkrachting (RD 16-7). De aanleiding hiervoor waren recente onthullingen van seksueel misbruik door leidende personen bij de Southern Baptists. David en Bathseba werden binnen de MeToo-discussie getrokken.
Is het legitiem om hun geschiedenis vanuit deze invalshoek te benaderen, of is dat eerder meedoen met een hype? Wil men een moderne stikker op David plakken en hem zo al dan niet aan de schandpaal nagelen? Kan de MeToo-gedachte hierbij helpend zijn, of is het eerder een hindernis op de weg naar de duiding?
Bijbelse gegevens
David is als koning van Israël een kind van zijn tijd en cultuur. Vorsten hadden meer vrouwen, wat beschouwd werd als passend bij hun positie. Het onderstreepte hun rijkdom en macht. Een huwelijk van een koning met een prinses van een buurland had nogal eens een politiek tintje; vaak was zo’n verbintenis een bezegeling van een verdrag, of een waarborg dat de onderlinge afspraken geëerbiedigd zouden worden. Zo had ook David meerdere vrouwen (zie onder andere 2 Samuel 3:2-5). De gebeurtenissen uit 2 Samuel 11 hebben echter niets van doen met genoemde factoren als rijkdom, macht of politiek.
Bij nauwkeurige lezing blijkt dat David hier een aantal verkeerde beslissingen achter elkaar neemt. Ten eerste is hij, als gezalfde koning en als zodanig aanvoerder van het leger, niet bij z’n manschappen; hij laat hen strijden om Rabba, en blijft zelf thuis. Vervolgens ziet hij op een namiddag dat z’n buurvrouw het verplichte reinigingsritueel na een menstruatie uitvoert. Dit reinigingsritueel vindt volgens de Joodse gezinsreinigingswetten (Taharat Hamishpacha) plaats op de achtste dag nà het einde van de menstruatie in een “mikwa”, hoogstwaarschijnlijk een gesloten ruimte, bovenop het huis. David doet navraag naar haar identiteit; als hij hoort dat zij de echtgenote is van Uria, laat hij haar toch halen en komt het tot grensoverschrijdend gedrag.
Als blijkt dat ze zwanger is geworden, probeert hij zijn aandeel daarin te verbloemen door Uria van het front naar huis te halen, in de hoop dat deze bij zijn vrouw zal overnachten. Als al z’n camouflagetactieken mislukken, neemt hij het besluit om Uria voorin de strijd te laten plaatsen.
Ziehier, voor velen voldoende gegevens om wat Bathseba is overkomen als een typisch voorbeeld van een MeToo-zaak te beschouwen. David meent dat hij die schone dame voor zichzelf kan opeisen, zonder voor de bijkomende verantwoordelijkheid op te willen draaien.
Huidige tijd en wereld
Is er wel iets nieuws onder de zon? Hoewel het feminisme haar duizenden verslagen heeft, op seksueel terrein veel grenzen losgelaten worden en seksualiteit hoe langer hoe meer een centrale plaats in de samenleving opeist, zijn er helaas toch nog steeds talrijke situaties, waarin vrouwen overgeleverd zijn aan de willekeur van mannen met macht of geld. Mannen, die denigrerend over vrouwen spreken en daar ook nog prat op gaan. Mannen in de hoofdstad, die zich verre houden van hoofse manieren. Mannen in een machtspositie, zoals een regisseur, een directeur of een instructeur, etc. die met hun handen niet van vrouwen af kunnen blijven.
Daar komt bij dat grenzen hoe langer hoe minder vast schijnen te liggen. Gefundeerde normen worden steeds meer losgelaten en vervangen door wat men overeenkomt. Op allerlei manieren dringt dit gedachtengoed ook door in reformatorische kringen. Wie striktere grenzen wil blijven hanteren en zich daarbij beroept op een bron, zoals de Bijbel, is dan ouderwets.
Dit is de wereld, waarin de MeToo-beweging een kleine vijf jaar geleden opkwam, omdat vrouwen het lef hadden aan te geven wat hen door machtige, rijke of invloedrijke mannen op seksueel gebied aangedaan was. Ook mannen, die onder soortgelijke situaties te lijden hadden gehad, meldden zich. Dit grensoverschrijdend gedrag bleek op allerlei terreinen van de maatschappij voor te komen. Niet alleen ver weg in de VS, ook dichterbij. En wie durft te stellen dat het onze kringen niet raakt?
Christelijke gemeente
David en Bathseba waren trending op Twitter. Is het terecht dat zij in de MeToo-discussie getrokken worden? Hoewel een oppervlakkige benadering hier reden toe ziet –de man met macht misdraagt zich ten opzichte van een vrouw– ben ik toch geneigd te zeggen: Nee, David en Bathseba horen niet thuis in zo’n discussie.
Wat Bathseba toen en zoveel vrouwen en meisjes (en mannen) in een christelijke gemeente nu is overkomen, is principieel van andere aard dan MeToo- gebeurtenissen, die plaatsvinden in een werk- of vrijetijdssetting. Het is ernstiger.
De wereld, waarin de MeToo-beweging is ontstaan, is een setting waar –zover mij bekend– weinig of geen rekening wordt gehouden met God en gebod. Op ethisch gebied neigt het naar de tijd van de Richters, waarin men deed wat recht is in eigen ogen (vergelijk Richteren 21:25). Het is de sfeer van de heidense vorst Ahasveros, die totaal respectloos met vrouwen omging. Al dit grensoverschrijdend gedrag op zich, waar het ook plaatsvindt, is een gebeuren met veel pijn en lijden tot gevolg.
De actie van David is echter fundamenteel anders. Hij misdroeg zich als gezalfde des Heeren, die God kende; hij wist van Gods gebod (gij zult niet begeren, gij zult niet echtbreken). En toch… Hierdoor is zijn schuld groter. Hij hoefde er ook niet mee aan te komen dat Bathseba zich niet gedragen zou hebben. In de tekst is geen enkel verwijtend woord richting haar te lezen; de woorden van Nathan zijn echter wèl duidelijk: „Gij zijt die man!” Heden ten dage ligt het bij leidinggevenden in een kerk niet anders. Als er bij hen sprake is van grensoverschrijdend gedrag, zijn zij op geen enkele manier te verontschuldigen maar de oorzaak van een kwade reuk die uitgaat van de gemeente. De boze heeft z’n zin als de wereld lacht om het wereldse gedrag van kerkmensen.
Toch is dit niet het punt wat grensoverschrijdend gedrag binnen een christelijke gemeente zo ernstig maakt. Het verschil heeft alles te maken met de aard van de gemeente. Die hoort een veilige asielplaats te zijn voor allen die zich willen toevertrouwen aan de trouwe, liefdevolle zorg van God. Daar kun je schuilen, daar ben je veilig. Daar hoor je als vrouw gerespecteerd te worden.
Als grensoverschrijdend gedrag plaatsheeft in een context die ten principale instaat voor de veiligheid, dan heeft dat een dubbel effect op de gedupeerden; zij zijn slachtoffer in het kwadraat. Gebroken, door het gedrag van hen die zich jegens hen niet als broeders, maar als inbrekers hebben gedragen. Geschonden vertrouwen; (hoe) kan dat hersteld worden?
De auteur is oudtestamentica.
