Krol geldt als een kenner van extreme groeperingen in kerkelijk Nederland sinds hij in 1998 een boek schreef over de sekte van Sipke Vrieswijk. Vanaf die tijd weten mensen hem te vinden. De Deur beschouwde hij tot dusver als een fanatieke charismatische gemeenschap.

Na inzage in de publicatie van het Reformatorisch Dagblad trekt hij steviger conclusies. De zendeling spreekt van geestelijke uitputting van gemeenteleden, een overtrokken leiderschapspositie- en structuur, een gemakkelijk omgaan met zonden van voorgangers, een totaal ondergeschikte positie van de leden en een volledig gebrek aan openheid.

Op Krols website is een door hemzelf ontwikkelde vragenlijst te vinden die helpt beoordelen of een besloten groepering al dan niet alarmerend ongezond is. Elk negatief antwoord kan duiden op iets wat fundamenteel scheef zit, op dwang. Wanneer er meer dan vijf van de twintig vragen negatief zijn, is er sprake van een acuut en ernstig probleem.

Uit interviews en onderzoek van het RD blijkt dat een groot deel van de twintig vragen met betrekking tot De Deur een negatief antwoord opleveren. Zo hindert en ontraadt De Deur het contact tussen leden en niet-leden. De gemeente duldt geen kritiek of een afwijkende mening. De leiding bemoeit zich met persoonlijke aangelegenheden zoals geldbesteding, vrijetijdsbesteding, opvoeding en de intieme omgang tussen partners. De Deur beschouwt het bezit van de leden als iets wat haar behoort toe te vallen en oefent pressie uit met betrekking tot het geven van tienden.

Rebels gedrag

Langs de meetlat van een andere sektedeskundige, Sjoukje Drenth Bruintjes, komt De Deur er evenmin goed vanaf. Drenth Bruintjes geeft op haar website sektehulp.nl vanuit haar jarenlange ervaring met het begeleiden van sekteslachtoffers een heldere analyse van de „dwingende beïnvloedingstechnieken” (brainwashing) waarvan sekten zich bedienen.

Bepalend is volgens haar onder meer hoe een groep omgaat met de autoriteit van de leider. Een sekte, schrijft ze, claimt de enige ware leer te hebben en veroordeelt andere visies. Ze eist uiterste loyaliteit aan de groep, wakkert schuldgevoelens aan en bestempelt afwijkende meningen als rebels gedrag.

„Liegen over de werkelijkheid binnen de groep is gewoon. Liegen over een outcast om die in diskrediet te brengen, te intimideren en monddood te maken, is gewoon.” En: „Pogingen van sekteleden om de groep te verlaten of belastende feiten aan het licht te brengen, worden beantwoord met dreigementen.”

Krol wist niets van misbruikschandalen af, maar het verbaast hem niet dat er in De Deur seksueel misbruik plaatsheeft. „In zo’n gesloten klimaat is dat schering en inslag. Bijna overal waar je een groep hebt met een onaantastbare leiding, kom je misbruik tegen. Seksueel, financieel, misbruik van macht of wat dan ook. Want de mens is een zondaar. Hij wordt niet heiliger door die beslotenheid, hij wordt alleen maar onaantastbaar.”

Dat wil niet zeggen, benadrukt Krol, dat elk individu zich hieraan onvermijdelijk schuldig maakt. „Er zijn ook in deze structuren altijd mensen die boven elke twijfel verheven zijn, die een zekere puurheid hebben.”

Wat hem wel verbaast, is dat De Deur de schuldige gewoon weer in haar midden opnam, terwijl het slachtoffer verdween en de nodige pastorale zorg moest missen. Ook het feit dat er ten minste twaalf slachtoffers zijn en dat het misbruik al tientallen jaren aan de gang is, baart hem zorgen. „We leven in een tijd van openheid, maar deze mensen zitten zo onder de plak dat ze niet durven praten. Ik vind dat griezelig.”

De predikant kwam de mantra’s van De Deur ook tegen in het Apostolisch Genootschap en de sekte van Vrieswijk. „Kritiek is van de duivel. Dus op het moment dat je kritiek voelt opkomen, slik je die weg, want de hemel gaat dicht en de hel gaat open. Bovendien word je helemaal opgeslokt door de gemeenschap. De Deur dringt erop aan dat je alle contacten buiten de gemeente verbreekt. Dan ben je plooibaar, kneedbaar.”

Het punt is, zegt Krol, dat correctiemechanismen ontbreken. In de Deur bestaat geen enkele figuur of structuur om klachten in te dienen, om bezwaren te uiten, om de discussie aan te gaan. Zelfs een vraag stellen, is fout. Dat is wat een sekte onderscheidt van een gezonde godsdienstige groepering.

„Manipulatie komt overal voor, in elk sociaal verband, ook in gemeenten binnen de Protestantse Kerk, Gereformeerde Gemeenten en Lutherse Kerken. In deze kerken bestaan echter organen om een zaak aan de kaak te stellen, zoals een commissie, classis of synode.”

Er hoort onafhankelijk toezicht te zijn. Reden waarom Krol vrije gemeenten nogal eens adviseert goed te regelen wat er moet gebeuren als er iets fout gaat. Ook is het van belang dat mensen ergens terechtkunnen met klachten, zodat ze niet afhankelijk zijn van één persoon. „Hoe geslotener de cultuur en hoe groter de macht van de predikant, hoe gevaarlijker het wordt.”

Voetstuk

Machtsmisbruik zou in de kerk in het algemeen weleens de meest voorkomende vorm van misbruik kunnen zijn, vergeleken met financieel en seksueel misbruik, denkt Krol. „Dat komt in elke kerk voor. Je hebt geen idee hoe vaak.”

Ongezond is het als de predikant vanwege zijn ambt geen tegenspraak duldt of krijgt, omdat hij op een voetstuk staat. Het komt voor dat voorgangers weigeren de kandidatuur van een ambtsdrager te aanvaarden, soms gebruikmakend van hun pastorale zwijgplicht. Er kan een dominante orthodoxe of juist liberale groep in een gemeente zijn die haar positie wil handhaven en die wil voorkomen dat een positie wordt ingenomen door iemand van de tegenpartij.

In „rechtse reformatorische kerken” ligt volgens Krol eveneens het risico van machtsmisbruik op de loer. „Ook daar heb je mensen die onaantastbaar zijn, want dat zijn de gekenden. Die weten wat anderen niet weten, die vormen de spreekbuis van God. De gedachte is dan: Hoe kun je daar nu iets tegen hebben?”

Risicovol is het eveneens als één persoon tientallen jaren een invloedrijke positie heeft.

„Het Nieuwe Testament kent meervoudig leiderschap. Ik begrijp best hoe een ouderling aan zijn positie komt. Wellicht heeft hij een opvallend geestelijk inzicht. Maar die persoon kan misschien moeilijk iemand naast zich hebben. Ik vind dat griezelig, want dan ontstaat dat beslotene. De persoon in kwestie kan uitermate integer zijn, maar het principe is niet gezond.”

Spelregels

Een gesloten cultuur ontstaat ook wanneer een gemeente invloeden van ‘buiten’ weert, zoals contact met andersdenkenden. Als gemeenteleden geen media mogen gebruiken om zich breder te oriënteren dan alleen op de kerkleer. Als ze niet zelfstandig de Bijbel mogen bestuderen om het gehoorde te scherpen aan het Woord.

Voor leden van De Deur is het net als voor reformatorische kerkleden normaal dat de kerk televisiegebruik ontmoedigt en kledingregels stelt. De bedoeling hiervan, namelijk behoeden voor zonden en aansporen tot heilig leven, is voor hen helder.

„Ik kan aanvaarden dat een kerk bepaalde spelregels geeft”, zegt Krol hierover. „De kerk heeft het recht om openlijk te stellen wat haar beleid is.” Er kunnen volgens hem echter ook verkeerde (bij)bedoelingen zijn. „Een voorbeeld: Als je de media mijdt, hoor je niet dat er een MeToo-beweging bestaat.” Zijn devies is: Beter strakke regels en een open cultuur, dan strakke regels en een gesloten cultuur.

Krol heeft nog een adagium: Alles waarover geen verantwoording wordt afgelegd, is een gevaar. Financieel misbruik kan ontstaan als er onvoldoende zicht is op geldstromen. „Je moet een ambtsdrager niet zomaar geld in handen geven.” Misbruik valt te voorkomen door het instellen van een meldingsplicht.

In reformatorische kerken gebeurt het volgens de predikant regelmatig dat bepaalde zaken buiten de notulen van de kerkenraad blijven, om onrust te voorkomen. „Natuurlijk, je noteert niet dat er ruzie is in een familie. Maar als de privacy van mensen in het geding is, kun je altijd nog opschrijven dat er sprake is van persoonlijke moeilijkheden, zonder dat die informatie te herleiden is naar bepaalde personen.”

Geheime instructies

Een ander gevoelig punt betreft de vraag welke gastpredikanten er wel en niet welkom zijn in de gemeente. „Preekregelaars krijgen nogal eens geheime instructies mee van kerkenraad of predikant.” Redenen daarvoor blijven onder de radar. „Een deel van de gemeente zou graag dominee A horen spreken, maar de stemming in de kerkenraad is niet ten gunste van die persoon. Op vragen hierover komt geen eerlijk antwoord.”

Situaties als deze zijn niet altijd te voorkomen, erkent Krol. „Het gevaar kan zijn dat je systematisch een bepaalde groep of de invloed daarvan probeert uit te schakelen.”

De artikelenserie over De Deur acht hij van belang omdat de communicatie over misbruikzaken doorgaans wordt beperkt tot korte mededelingen. „„Er is een predikant op non-actief gesteld.” Maar dan heb je onvoldoende informatie om op jezelf te kunnen reflecteren. Dat kan pas als je de mechanismen achter de gebeurtenissen kent.”

serie

Achter gesloten deuren

Achter gesloten deuren speelde pastor Evert Valk, voorganger van Evangeliegemeente De Deur in Zwolle, een duister spel. Een marmeren blad in zijn kantoor vormde het speelbord, een mes het spelattribuut. Zijn status maakte dat hij ver kon gaan. Meer dan tien vrouwen deden mee. Toen één van hen het zwijgen doorbrak, leek het spel uit te zijn. De voorganger verloor zijn functie en kwam onder discipline te staan. De regels van de Christian Fellowship Ministries vereisten dat hij Zwolle voorgoed zou verlaten, maar de ex-pastor bleef lid en pakte gaandeweg weer taken op. Afgelopen zondag kondigde de gemeente zijn definitieve vertrek aan.