Het kwelt Simon dat hij de Russische inval op 24 februari niet heeft zien aankomen. „Verstandige mensen zeggen nu, en ik ben bereid me bij hen aan te sluiten: „In feite begon Rusland al twintig jaar geleden zich voor te bereiden op de oorlog in Oekraïne.” Dan wordt Poetin geciteerd die in 2005 verklaarde dat het einde van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke catastrofe van de 20e eeuw was. Iedereen die logisch denkt moet dan toch de conclusie trekken: „Okay, als dat de grootste ramp van de 20e eeuw was, wat is dan de opgave voor de 21e eeuw?” Dat is toch helder: de ramp ongedaan maken.”

In de Frankfurter Allgemeine stond eind vorige week een oproep van ”strategiespecialisten” aan de Duitse regering: Help Oekraïne. En: Sluit geen wapenstilstand met Poetin. Hoe kijkt u tegen deze oproep aan?

„Ik sta volledig achter deze oproep. De vaklieden schrijven dit stuk omdat ze zien dat de Duitse politiek zich niet krachtig genoeg opstelt tegenover Rusland. Ik zeg nu iets dat controversieel en misschien ook onvoorzichtig is: in feite had de NAVO na 24 februari Rusland de oorlog moeten verklaren. Dat deed de NAVO niet en ze zal het ook niet doen, omdat de Amerikanen dat niet willen.

Eigenlijk was dat onze plicht. Zo handelde Winston Churchill in 1939. Toen de Duitsers op 1 september 1939 Polen binnenmarcheerden, verklaarden de Britten en de Fransen Duitsland de oorlog. Dat was de enige juiste weg. Alleen op deze wijze kon worden verhinderd dat de Duitse fascisten in Europa overwonnen.

Die moed hebben wij nu niet. Rusland is militair zeer sterk en de Amerikanen willen het risico van een atoomoorlog niet nemen. Dat kan ik ergens begrijpen en misschien moet ook zo worden gereageerd.”

En toch…

„Desondanks wijzen we de verantwoordelijkheid af of nemen we die niet op ons doordat we zeggen: „We willen geen oorlogspartij worden. De Oekraïners halen voor ons de kolen uit het vuur. Zij dragen de last die wij niet willen dragen. Daarom moeten wij nu Oekraïne maximaal ondersteunen.

Als je bedenkt dat in Oekraïne 10 miljoen mensen op de vlucht zijn. En dan de Europese argumentatie, vooral de Duitse dan: „We moeten geen olie- en gasembargo instellen, want dat leidt ertoe dat miljoenen mensen in Duitsland zonder werk komen te zitten.” Dat kan kloppen, maar dat miljoenen mensen op de vlucht zijn, wordt al snel vergeten.”

Volgens Simon is de Russische president Vladimir Poetin uit op de vernietiging van Oekraïne als staat. „Het moet weer onderdeel worden van een nieuw Russisch imperium. Daarna volgen Polen, Estland, Letland en Litouwen.”

Speciale operatie

„Oorlog is een normaal instrument van de Russische politiek”, zegt Simon. „Dat is trouwens de kop die ik boven een artikel heb gezet dat deze zomer in een vaktijdschrift verschijnt. En achter dat opschrift staat: Ruslands greep naar de wereldmacht. Tot eind 19e eeuw was het voeren van oorlog normaal in Europa. Kon men conflicten niet oplossen dan verklaarde men elkaar de oorlog. Wij in het Westen accepteren de oorlog als politiek middel niet meer, maar Rusland is teruggekeerd naar het denken over oorlog zoals dat gebruikelijk was.”

Intussen spreekt Poetin wel over een speciale militaire operatie en niet over een oorlog.

„Poetin vermijdt het woord oorlog om propagandadoeleinden. Ik treed terughoudend op, wil Poetin zeggen. Deze begrenzing is natuurlijk schijn. Het Russische leger schiet in het wilde weg en houdt de Oekraïense bevolking voortdurend onder spanning.

Daar komt nog bij dat Oekraïne volgens Poetin onderdeel is van Rusland en dus niet bestaat. Een land dat niet bestaat, kan niet de oorlog worden verklaard.”

Heeft Poetin een bepaald wereldbeeld?

„In de ogen van Poetin is Rusland geen normale staat zoals Frankrijk of Duitsland. Rusland is de drager van een bijzondere, superieure beschaving en cultuur. Daarom heeft het land het recht en de plicht om een imperium te vormen, zoals het tot 1917 heeft bestaan en zoals de Sovjet-Unie dat tot eind 20e eeuw was. Dat is de historische taak waar Poetin met Rusland voor staat. Om die reden mag Rusland oorlog voeren, verliezen incasseren en tienduizenden of als dat nodig is honderdduizenden mensen doden. Zo vreemd is dat toch niet? De Duitse nationaalsocialisten hadden dezelfde oorlogstheorie. Voor Adolf Hitler en de Duitsers was het doden van vijanden, ook als het om miljoenen ging, een normaal historisch gebeuren. In de ogen van de nationaalsocialisten had Duitsland zelfs het recht daartoe. Wij Duitsers waren de dragers van een hogere cultuur en beschaving. Wij hadden zelfs de plicht Europa en andere delen van de wereld te onderwerpen. De vernietiging van hen die zich niet vrijwillig onderwierpen was een vanzelfsprekendheid in het politieke denken. In eerste instantie ging het om de vernietiging van de Joden, maar ook de Oekraïners en de Russen waren in onze ogen Untermenschen. In zoverre vind ik het juist als analytici vandaag stellen: „Het politieke systeem in Rusland is een fascistisch systeem”.”

Dus Poetin is uit op de onderwerping van de landen die eerder tot Rusland of de Sovjet-Unie behoorden?

„In het Russisch parlement, de Doema, ligt een wetsvoorstel dat stelt dat Litouwen geen zelfstandige staat is. Het is nog geen wet, maar het voorstel ligt er wel. Dan is toch helder wat Rusland voor ogen heeft?

Russische propagandisten, daarbij gaat het niet om vertegenwoordigers van de regering, eisen al jaren het herstel van de grenzen van 1945 in Europa. Dat wil dus zeggen dat de invloed van Rusland reikt tot aan de Elbe. Berlijn ligt dan binnen de Russische invloedssfeer.”

Poetin zei in 2007 dat Rusland als duizendjarig rijk het recht heeft een onafhankelijke buitenlandse politiek te voeren. Hoe ziet u dat?

„Die claim is gevaarlijk, omdat zoiets in Europa tot chaos kan leiden. Gaat Duitsland dan Elzas-Lotharingen en Königsberg opeisen. Groot-Brittannië Ierland? Waar is het begin en waar eindigt het?

Het zal ertoe leiden dat de bestaande rechtsorde wordt opgeheven. Dan geldt alleen nog maar het recht van de sterkste. Dat zien we in feite nu al in Oekraïne gebeuren. Dan is het: „Wij hebben meer tanks dan jullie. Dus jullie moeten je overgeven.” Dat is Poetins logica.”

Sommige mensen zeggen dat de NAVO Rusland omzichtiger had moeten behandelen en nooit naar het oosten had moeten uitbreiden. Hoe ziet u dat?

„De uitbreiding van de NAVO naar het oosten is niet het gevolg van de expansieve politiek van het bondgenootschap. De Polen, de Balten en de andere Oost-Europese landen vroegen erom, ze drongen er sterk bij de NAVO op aan. Waarom? Omdat ze zich bedreigd voelden. Wat we nu in Oekraïne meemaken, laat zien dat die landen gelijk hadden. Als we de Baltische landen hadden geweerd, had Poetin nu in Riga gestaan.

Het lidmaatschap van de NAVO is de enige bescherming tegen de Russische agressiviteit. Het is daarom jammer dat Oekraïne en Georgië in 2008 buiten de deur zijn gehouden. Anders hadden we nu een andere situatie en was er bijna zeker geen inval gekomen op 24 februari. Om machtspolitieke redenen heeft Poetin tot dusver geen NAVO-landen aangevallen.”

De Britse journalist en Rusland-kenner Catherine Belton schrijft in haar boek ”De mannen van Poetin” dat de Russische president met zijn geldstromen de westerse democratieën ondermijnt. Moeten we ons zorgen maken?

„De vraag is in hoeverre wij zijn ondermijnd. En: kunnen we ons daarvan bevrijden? We moeten één front vormen en ons niet te klein maken. We moeten niet moedeloos zijn en zeggen: „Alles is toch al verloren. Het heeft geen zin oorlog te voeren. Oekraïne verliest sowieso.” Defaitisme mag niet het laatste woord zijn. Wat is ons systeem ons nog waard!?”

Voor een beter begrip van Poetin zijn de Oost-Europa-instituten hard nodig.

„In Duitsland zijn de specialisten op het gebied van Rusland allemaal nog geschokt. Ze hebben niet gezien wat er stond te gebeuren. In een polemisch artikel heb ik gezegd dat we niet hebben gezien dat Rusland in een terreurstaat is veranderd. Het postcommunistische Rusland hielden we voor een weinig voorbeeldige democratie, voor een autoritair land zoals er zoveel zijn.

Wij in het Westen konden gewoon niet geloven dat Poetin afstand nam van het geciviliseerde Europa. Voor ons was het vanzelfsprekend dat Rusland tot Europa behoorde. Wij konden ons niet voorstellen dat Rusland anders is, anders wil zijn. Iedereen wil toch zijn zoals wij?

Neem alleen al ons genderbeleid. Het valt te begrijpen dat in Rusland mensen zeggen: „Daar willen wij niets mee te maken hebben.” Wij moeten ook kritisch naar onszelf zijn. Onze essentiële vrijheden moeten we verdedigen.”