„Het is uitermate moeilijk te voorspellen of er nog meer boosterprikrondes nodig zullen zijn”, zegt prof. Marjolein van Egmond, immunoloog aan Amsterdam UMC. „Van de vaccins weet je pas achteraf of ze nog werken. Omdat de eerste twee prikken buitengewoon effectief waren, hadden we niet verwacht dat er al zo snel een derde nodig zou zijn. Dat er nu toch een booster nodig is, komt mede door omikron, een variant die zich razendsnel verspreidt en waartegen de vaccins minder goed werken.”

In Israël kunnen bepaalde risicogroepen, zoals 60-plussers en zorgpersoneel, sinds begin januari al een vierde prik krijgen. Uit recent Israëlisch onderzoek onder 154 gezondheidsmedewerkers blijkt echter dat deze nauwelijks meerwaarde biedt. „Misschien dat er iets meer antistoffen zijn, maar niet veel meer vergeleken met de derde prik”, zei onderzoeksleider prof. Gili Regev-Yochay vorige week maandag tijdens een persconferentie.

Andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, kiezen er voorlopig alleen voor mensen met een verzwakt immuunsysteem een vierde prik aan te bieden. De Duitse minister van Volksgezondheid prof. Karl Lauterbach verwachtte eind vorig jaar al dat een vierde prik nodig zou zijn vanwege de omikronvariant.

Combinatievaccin

Prof. Ger Rijkers, immunoloog aan het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) in Tilburg, denkt dat er halverwege dit jaar een vierde prik beschikbaar komt in Nederland. Dit vaccin zal dan zijn aangepast aan de omikronvariant. „Ik zou ervoor pleiten om dit vaccin pas in het najaar te geven, tegelijk met de griepvaccinatie. Zo’n vierde prik zou ik met name aanbevelen voor mensen die in aanmerking komen voor de griepprik: 60-plussers en bepaalde risicogroepen zoals astmapatiënten. We zouden tegen die tijd moeten bepalen of we die categorieën iets moeten uitbreiden.”

Ook Van Egmond vindt het aanbieden van een vierde coronaprik aan ouderen en kwetsbaren in het najaar zeker een optie om te overwegen. Een vaccin dat zowel tegen corona als griep beschermt, zou ze ideaal vinden. De farmaceuten Moderna en Novavax werken daar momenteel aan.

Het mooiste zou zijn als huisartsen voortaan de coronaprikken zetten, vindt Rijkers. „Net als bij de griepprik. Dan hoef je geen grote vaccinatielocaties op te tuigen voor eenmalig gebruik.” De immunoloog voorziet één probleem: het feit dat mensen na een coronaprik een kwartier moeten wachten vanwege de kans op een allergische reactie. Daar zijn huisartsenpraktijken niet groot genoeg voor. „Misschien is het een optie dat huisartsen een tent voor hun praktijk neerzetten waarin mensen kunnen zitten. Of maak gebruik van een flinke gymzaal. Elke wijk heeft er wel één.”

Rijkers verwacht niet dat de hele bevolking straks wordt geadviseerd een vierde prik te halen. Onder één voorwaarde: dat er geen nieuwe variant verschijnt waartegen de vaccins slecht werken.

Ook Van Egmond vindt dat een belangrijk voorbehoud. „Zo’n variant kan natuurlijk altijd opduiken. Nog steeds zijn grote delen van de wereld ongevaccineerd. Met name hiv-patiënten in Zuid-Afrika zijn een bron van zorg. Nieuwe varianten kunnen zich ontwikkelen in mensen met een slecht afweersysteem.” Zo’n variant zal echter alleen voet aan de grond krijgen als die besmettelijker is dan omikron, die al extreem besmettelijk is. „Dan moet er dus wel wat gebeuren.”

Boosterinfectie

Een reden waarom Rijkers het onwaarschijnlijk acht dat straks meer boosterprikken nodig zijn voor de hele bevolking, is dat het coronavirus zal blijven circuleren in de bevolking. „Net als verkoudheidsvirussen die je elk winterseizoen tegenkomt. Zo’n infectie houdt je immuniteit in stand. Noem het een boosterinfectie. Dus juist door regelmatig met omikron in aanraking te komen, blijf je beschermd.”

Boosterprikken die om de vier maanden worden gegeven kunnen uiteindelijk het immuunsysteem verzwakken, waarschuwde Marco Cavaleri van het Europees Geneesmiddelenbureau onlangs. Ook kan het zorgen voor vaccinatiemoeheid, zei hij.

Met dat laatste is immunoloog Rijkers het volstrekt eens, met het eerste niet helemaal. „Als je heel lang doorgaat met telkens een booster te geven, vlakt het effect inderdaad af. Daarom moet je vaccins niet te kort na elkaar geven. Maar dat doen we in Nederland ook niet. We hoeven niet bang te zijn dat het immuunsysteem verzadigd raakt.” Hij wijst op de tetanusprik, die kinderen drie keer vóór hun eerste levensjaar krijgen en ook nog eens als ze vier en negen jaar oud zijn.

Legosteentjes

Omikron is minder ziekmakend, laat onderzoek zien. Is vaccinatie eigenlijk wel nodig? Zeker, vindt Van Egmond. „Deze variant is niet ongevaarlijk. Je kunt erdoor in het ziekenhuis komen, hoewel die kans kleiner is dan bij de deltavariant. Het lastige van kansberekeningen is dat het over grote groepen gaat, niet over individuen. Jij kunt toevallig wel kwetsbaar blijken te zijn en in het ziekenhuis belanden. Daarom zou ik veiligheidshalve iedereen aanraden een prik te halen.”

Rijkers is het daarmee eens. „Omikron is minder ernstig dan delta. Maar omdat het veel besmettelijker is, kun je uiteindelijk meer zieken krijgen.”

Mensen zeggen soms dat ze op hun eigen immuunsysteem vertrouwen. Rijkers: „Zo’n uitspraak is uit de lucht gegrepen. Je kunt weten of je goede longen hebt, omdat je je conditie kunt testen. Maar van je afweer kun je dat niet zeggen. Je weet vooraf niet of je immuunsysteem corona herkent en weet uit te schakelen. Zelfs als je volledig gezond bent, kun je toch kwetsbaar blijken voor het virus.”

De Tilburgse immunoloog vergelijkt de verschillende componenten van het immuunsysteem met legosteentjes. „Met dezelfde steentjes komt de een tot een ander bouwwerk dan de ander. Zo maakt ieder persoon zijn eigen, unieke immuunsysteem. En of dat coronabestendig is, weet je niet van tevoren.”

Van Egmond zou volwassenen adviseren een boosterprik te halen. „Je bent dan beter beschermd tegen het virus. Daarnaast vermindert een boosterprik de kans op een besmetting en overdracht van het virus. Over een paar maanden zal dat effect minder zijn, maar dan is de omikrongolf hopelijk voorbij. Als veel mensen een oppepprik halen, kan de maatschappij eerder open. Je kunt je daarom ook uit solidariteit laten boosteren.”