Zoals gebruikelijk laat de regering zich in de besluitvorming voorlichten door het Outbreak Management Team (OMT). Het OMT-advies wordt zondag door het kabinet besproken, waarna dinsdagavond een persconferentie volgt. Het OMT is door het kabinet onder meer gevraagd hoe een volgende versoepelingsstap eruit zou kunnen zien en welke risico’s deze met zich mee kan brengen.

De belangrijkste versoepelingen die het kabinet op de agenda heeft gezet om te bespreken: het loslaten van de anderhalvemetermaatregel, van de mondkapjesplicht –waar die nog gold– en van het thuiswerkadvies.

De meeste kerken zullen met belangstelling uitzien naar de nieuwe besluiten, met name waar die de afstandsregel betreffen. Het is juist die regel die momenteel de grootste impact heeft op erediensten. Zeker kerken die voorheen op zondag vol zaten, kunnen nu maar een klein percentage van de leden per dienst welkom heten.

Risiconiveau

Het is echter om meerdere redenen moeilijk te zeggen welk perspectief de besluiten van dinsdag kerken zullen brengen. Ten eerste is het zeer de vraag hoeveel ruimte het OMT ziet voor versoepelingen. Diverse regio’s kleuren momenteel (donker)rood met een ernstig of zeer ernstig risiconiveau. Minister Hugo de Jonge sprak vrijdag de verwachting uit dat in het najaar nog coronamaatregelen nodig zijn. Daarbij maakt de bewindsman er geen geheim van dat hij de vaccinatiegraad liefst hoger zou zien liggen voor hij versoepelingen afkondigt. Voor de „volgende grote stap”, die het kabinet graag in september had willen zetten, staan de seinen allerminst op groen.

Maar ook als de voorgenomen versoepelingen wel doorgaan, is niet zomaar duidelijk hoe de kerkdienst er voortaan uit zal zien. De hoofdlijn van het kabinet is helder: als de cijfers het toelaten, nemen we afscheid van de afstandsmaatregel. Maar –schreef De Jonge begin september aan de Tweede Kamer– die keuze zou wel gevolgen met zich meebrengen voor „settings met verhoogde besmettingsrisico’s”, zoals volle zalen of drukke evenementen. Voor die groepen overweegt de regering een „mitigerende maatregel.” Concreet: een coronatoegangsbewijs – zoals een negatieve test of vaccinatiebewijs.

Aanvankelijk wilde het kabinet deze toegangsbewijzen vereist stellen in bijvoorbeeld de horeca, evenementen- en cultuursector bij groepen met meer dan 75 personen. Maar die grens wordt mogelijk naar beneden bijgesteld of helemaal losgelaten. Een toegangsbewijs zou dan dus altijd noodzakelijk kunnen zijn in zulke gelegenheden.

Godsdienstvrijheid

Maar een kerk is geen restaurant en een eredienst geen concert. Religieuze bijeenkomsten genieten vrijheid van godsdienst en dat betekent dat veel coronamaatregelen voor kerken uitsluitend als advies gelden. Uitzondering is de anderhalvemetermaatregel: die is ook binnen het kerkgebouw wettelijk verplicht sinds de invoering van de coronawet.

Als de overheid besluit de afstandsregel weer uit de wet te halen, vervalt dus een van de weinige hard geldende regels binnen de kerkmuren. Maar terwijl andere sectoren daarvoor in de plaats met toegangsbewijzen moeten gaan werken, geldt die voorwaarde voor kerken niet. Dat bevestigde een woordvoerder van minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) vrijdag desgevraagd: „Als de anderhalvemetermaatregel vervalt voor de gehele samenleving, geldt dit ook voor kerken. Er zal niet gewerkt worden met testbewijzen, aangezien religieuze instellingen besloten plaatsen zijn en er geen wettelijke grondslag is voor de inzet daarvan.”

Een toegangsbewijs is juridisch dus niet haalbaar, maar zou bovendien in kerken ook vrijwel geen draagvlak hebben. Om principiële redenen –kerken willen geen tweedeling creëren onder kerkgangers op basis van testen of vaccinaties– of praktisch – wekelijks testen van de hele gemeente lijkt geen begaanbare weg. Deze week nog zei de scriba van de Protestantse Kerk (PKN), dr. R. de Reuver, bij Groot Nieuws Radio dat de PKN geen vaccinatie- of testbewijzen zal vragen bij de voordeur.

Bijzondere positie

Dat brengt kerken echter –niet voor het eerst in deze crisis– in een bijzondere positie. Waarbij niet de overheid bepaalt, maar de verantwoordelijkheid bij kerken ligt vanwege de vrijheid die zij genieten. De afstandsregel beperkt momenteel op veel plekken erediensten fors. De overheid overweegt deze regel los te laten, maar zendt tegelijk een duidelijk signaal uit dat extra maatregelen in omgevingen met hoge besmettingsrisico’s nodig zijn. Ook volle kerken met veel bezoekers vallen in die categorie. Zeker op plaatsen waar ook de vaccinatiegraad laag is, zal kerkelijk beleid daarom onder een maatschappelijk vergrootglas liggen.

Als de versoepelingen doorgaan, stellen die kerken daarom voor een lastig dilemma. Zij vinden –om begrijpelijke redenen– een toegangsbewijs een onbegaanbare weg, maar dat roept wel de vraag op hoe zij omgaan met de zorgplicht binnen het kerkgebouw. Maken kerken gebruik van de wettelijke vrijheid als de afstandsmaatregel wegvalt of besluiten zij zelfstandig tot beperkende maatregelen? Die laatste optie schetste dr. De Reuver als consequentie van het niet willen werken met toegangsbewijzen: „De kans is wel groot dat we dan besluiten dat het placeren (vaste zitplaatsen met afstand, GM) een consequentie blijft.” Maar deze beslissing zal veel kerken, zeker als er ruimte is voor versoepeling in de samenleving, zwaar vallen.

Plaatselijk

Naar aanleiding van de persconferentie zal het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) naar verwachting komende week weer met Grapperhaus overleggen, gaf de woordvoerder van de minister aan. Waarschijnlijk komt het CIO bij versoepelingen daarna ook met een nieuw advies richting de kerken. Mogelijk zou de overlegkoepel daarin het zwaartepunt –nog meer dan nu het geval is– kunnen leggen bij de eerder uitgebrachte routekaart voor kerken. Deze voorziet in plaatselijk beleid, afgestemd op het risiconiveau in de regio van een gemeente. Die regionale indicator geeft kerkenraden meer mogelijkheden om mee te bewegen met ontwikkelingen: voorzichtig wanneer de omstandigheden dat vragen, maar ook ruimte bieden wanneer dat kan.

Áls de regering besluit de afstandsregel te schrappen, zal die versoepeling niet direct van kracht zijn maar pas anderhalve week later: vanaf zaterdag 25 september. Hiervoor is namelijk een wetswijziging nodig en dat kost tijd. Dat betekent dat het CIO en kerken voor de vertaling van nieuwe besluiten naar de praktijk even de tijd hebben, en die zullen zij dan ook hard nodig hebben.