Na twintig jaar vertrekken de Amerikaanse en andere NAVO-troepen uit Afghanistan. De aanval op de Twintowers was aanleiding om artikel vijf van het NAVO-verdrag in werking te stellen: een aanval op één lidstaat is een aanval op alle lidstaten. De alliantie wilde vervolgens Al-Qaeda in thuishaven Afghanistan uitschakelen. Maar de NAVO-troepen kwamen in een wespennest terecht. Al-Qaeda had zich bewust in Afghanistan verschuild. Daarbij speelde de vraag of de westerse staten niet alleen Al-Qaeda moesten verdrijven, maar ook het land moesten hervormen en de Taliban uitschakelen. Mijns inziens is het onmogelijk om een falende staat met verschillende extremistische stromingen op korte termijn te transformeren in een stabiele staat, geregeerd door een democratische regering. Als men met dit doel succes wil boeken, moet men in Afghanistan een lange adem hebben. President Trump had dat in elk geval niet; hij wilde zo snel mogelijk weg.

”Nieuw hoofdstuk”

Een keerpunt in de Amerikaanse terugtrekking vormde de Doha-overeenkomst tussen Trump en de Taliban in februari 2020. Een overeenkomst die zonder de huidige Afghaanse regering werd afgesloten. Deze overeenkomst was daarom geen oplossing: de Taliban en de regering in Kabul moeten met elkaar beslissen wat de toekomst van Afghanistan zal zijn. Bovendien is het twijfelachtig of de Taliban inderdaad niet meer met Al-Qaeda samenwerkt. Openbare informatie geeft aan dat Al-Qaeda vorig jaar onder bescherming van de Taliban krachtiger is geworden. Verder hebben aan Al-Qaeda gelieerde terreurgroepen in de Afghaans-Pakistaanse grensregio nog steeds een ”veilige haven”. In mei 2020 gaf een Amerikaanse instelling ook aan dat „Taliban en Al-Qaeda nog steeds regelmatig met elkaar besprekingen voeren.” De Doha-overeenkomst impliceert dat ook de NAVO-troepen worden teruggetrokken. „De terugtrekking betekent niet het einde van de relatie met Afghanistan maar juist de start van een nieuw hoofdstuk”, vermeldt de NAVO-site. Het nieuwe hoofdstuk omvat weinig invloed van het bondgenootschap, maar veel meer chaos en regionale ”Realpolitik” door buurlanden als Iran, China, India en Pakistan.

Revolutionaire Garde

De regering in Iran zinspeelde onlangs op de invulling van het veiligheidsvacuüm. Zo suggereerde de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif dat de Afghaanse regering het Fatyeamyounleger in het Nationale Leger opneemt. Dit Fatyeamyounleger wordt gerekruteerd uit de Afghaanse vluchtelingen in Iran en staat onder leiding van de machtige Revolutionaire Garde. De benoeming van Haji Mohammad Mohaqiq, een belangrijke sjiitische krijgsheer, als adviseur van de Afghaanse president is een teken aan de wand. De kwaliteit van het Afghaanse leger is immers twijfelachtig en het aantal deserties stijgt. Daarom zal de Afghaanse regering, bij mislukking van de vredesbesprekingen, bij oorlogvoering onvermijdelijk sterk afhankelijk zijn van milities, zoals de Fatyeamyoun. Een instabiele situatie vergroot dus de invloed van Iran.

Beijing vindt twee invalshoeken belangrijk: veiligheid en bescherming van economische doelen. Wat betreft veiligheid gaat het om de uitschakeling van opleidingscentra van separatisten die strijden voor een onafhankelijk Xinjiang, een regio in China waar veel Oeigoeren wonen. Vlak bij de strategisch belangrijke Wakhan-corridor in buurland Tajikistan bouwde China in 2019 een militaire basis. Deze corridor is belangrijk, omdat ze China met Afghanistan verbindt. Dat brengt me bij het economische motief. De Chinese regering investeert miljarden euro’s in de zogenaamde Zijderoute. Met deze route wil Beijing zich met zo’n zeventig landen verbinden via spoorlijnen, gasleidingen, scheepvaartroutes en andere infrastructurele hoogstandjes. De Wakhan-corridor is van essentieel belang voor de Zijderoute. De terugtrekking van de westerse troepen zal daarom de samenwerking tussen de Afghaanse en de Chinese regering intensiveren. Tegelijkertijd houden de machthebbers in Beijing met de Taliban contacten. China heeft dus duidelijk baat bij een stabiele (overgangs)situatie en bij duurzame vrede in Afghanistan.

Pakistan en India

De jarenlange rivaliteit tussen buurlanden Pakistan en India komt terug in hun steun aan de Taliban en de Afghaanse regering. India steunt openlijk de Afghaanse regering. New Delhi vreest namelijk dat een (gedeeltelijke) machtsdeelname van de Taliban ruimte biedt voor islamitische terreurorganisaties die zich richten op India.

En Pakistan? Voor het Pakistaanse leger, dat Afghanistan als een buffer ziet bij een mogelijke oorlog met India over Kashmir, is het aantrekkelijk dat in Kaboel na twintig jaar weer een regering zit die het goedgezind is. Anderzijds: een westerse terugtrekking kan leiden tot een burgeroorlog. Dan komen weer honderdduizenden vluchtelingen het land in en draagt Pakistan opnieuw de volledige last.

Kortom: met het vertrek van NAVO-troepen is het bondgenootschap geen speler meer, de kans bestaat zelfs dat zijn plaats wordt ingenomen door Iraanse milities. Om geopolitieke redenen hebben China en India baat bij handhaving van de huidige regering, het Pakistaanse leger is blij met een Talibanregering. Slachtoffers van deze westerse terugtrekking en een nieuwe (Taliban)regering zijn de mensenrechten en de Pakistaanse bevolking, door mogelijk nieuwe vluchtelingenstromen.

De auteur is beleidsonderzoeker en was als zodanig twintig jaar werkzaam in de Tweede Kamer.