Luthers erfenis (2): Luther is eenvoudig
Luthers geschriften in de Weimarer Ausgabe omvatten 121 dikke delen. Dat is een boekenkast vol. Je zou denken: als iemand 80.000 bladzijden nodig heeft, moet zijn boodschap wel ingewikkeld zijn. Maar toch is Luthers boodschap eenvoudig. Hij speelde (zei hijzelf) voortdurend hetzelfde liedje op dezelfde snaar. Dat heeft hij zijn gehele leven volgehouden. Elke dag weer was hij blij en verrast over zijn eigen eenvoudige boodschap.
Hoe kan dat? Luther heeft ontdekt dat het in de theologie niet zozeer gaat om kennis, maar om inzicht. Lutherkenner Gerhard Ebeling vatte Luthers theologie samen in tweetallen. Bijvoorbeeld: Wet en Evangelie. Letter en Geest. Gebod en belofte. Verdienste en genade. Persoon en werken. Geloof en liefde. Vrijheid en onvrijheid. Door heel de werkelijkheid loopt een tweedeling. Waar het op aankomt, is dat wij inzien waar de scheidslijnen liggen.
Mensen die verloren gaan, hebben volgens Luther niet te weinig kennis, maar te weinig inzicht. Ze zien niet waar de scheidslijn loopt. Ze denken bijvoorbeeld dat God ons zal aanvaarden als Hij liefde in ons hart ziet, maar God wil slechts geloof. Ze zien het Evangelie als een gebod, maar het is een belofte. Ze willen vrij voor God kiezen, maar wij zijn onvrij en God verkiest ons. Ze denken dat we moeten werken, maar geloven is genoeg.
Ja, de wet, werken, geboden, vrijheid – ze zijn zeker belangrijk. Maar niet in onze relatie tot God. Alleen in de relatie tot andere mensen, aldus Luther. Dáár gelden geboden, werken, liefde. Aan mensen geven wij, maar aan de Heere geven wij niets. Dan ontvangen wij.
Relatie
Tegen de Leuvense theoloog Latomus (1521) gebruikt Luther de tweedeling tussen persoon en werken. Genade is geen prestatie, maar een relatie: „Wie onder Gods toorn is, is er helemaal onder. Wie onder de genade is, is daar helemaal onder. Want als God toornig is op iemand, dan op zijn gehele persoon. Als God iemand in genade aanvaardt, aanvaardt Hij zijn gehele persoon. Genade moet nadrukkelijk worden losgemaakt van alle eigenschappen die wij bezitten.”
Als God mijn persoon aanvaardt, kunnen al mijn zonden Zijn liefde voor mij niet verminderen. Het omgekeerde kan ook. Mijn werken kunnen fantastisch zijn, maar God vervloekt mij vanwege mijn persoon. De uitweg ligt in Christus. Wie in Hem gelooft, is door God aanvaard. Wie niet in Jezus gelooft, komt er nooit.
Wie op zoek is naar eenvoudige theologie, kan bij Luther terecht. Hij is eenvoudig door radicaal te zijn. Liever was hij eenvoudig dan genuanceerd. En terecht – want als het om onze eeuwige bestemming gaat, is er weinig nuance. Het is met Christus in de hemel of zonder Christus in de hel.
Dr. G. A. van den Brink is vertaler bij de Luther Heritage Foundation in Veenendaal. In deze tweewekelijkse rubriek brengt hij Luther en zijn werk voor het voetlicht.
