Luthers erfenis (1): Luther, onze huisvriend?
Heinrich Boehmer zei in 1917: er zijn evenveel Luthers als dat er Lutherbiografieën zijn. Daarin kon Boehmer weleens gelijk hebben gehad. De boeken over de reformator zijn onderling soms zo verschillend, dat je je afvraagt of ze wel over dezelfde man gaan.
In datzelfde jaar 1917 schreef Paul Scheurlen ”Luther unser Hausfreund”. De biografie werd in 1981 ook in het Nederlands vertaald. Het boek werd zelfs een bescheiden kassucces. In deze levensbeschrijving komt Luther naar voren als een goedmoedige Duitser, ietwat corpulent, gezellig tussen zijn zingende kinderen. De goede man had zijn huisgodsdienst gelukkig keurig op orde. Hij ziet er met zijn nogal fletse ogen en zijn te dikke wangen tamelijk burgerlijk uit. Maar in ieder geval was hij een brave christen. Zijn vrouw Käthe heeft net haar breiwerkje neergelegd. Ziedaar: Luther onze huisvriend!
Duivel
Maar lees dan eens de biografie van Heiko Oberman: ”Luther, mens tussen God en duivel”. Oberman tekent Luther als iemand die tot zijn eigen schrik en verbijstering ontdekte dat hij de inzet was van een bovennatuurlijk gevecht. Een kosmische strijd tussen God en duivel. Luther zag zichzelf als een rijdier waarop aanvankelijk de duivel gezeten was; maar toen kwam God en zei: „Jij eraf en Ik erop!” Het liefst zou Luther zijn tijd hebben doorgebracht in zijn rozentuin. Maar God besliste anders en schakelde hem in voor een wereldwijde reformatie.
Luther spreekt vaak over de duivel. We kunnen dat bestempelen als middeleeuws bijgeloof, maar Oberman waarschuwt ertegen het zo gemakkelijk af te doen. De Reformatie was voor Luther een laatste stroomversnelling op weg naar de dag van Jezus’ wederkomst. De duivel bruist en briest omdat zijn tijd kort is. Geen mens kan in deze confrontatie tussen God en duivel neutraal of afzijdig blijven.
Ogen
Obermans beeld doet meer recht aan wie Luther was. Er ging een haast elektriserende werking van hem uit. Zijn ogen waren opvallend groot, doordringend, beangstigend bijna. Zijn beste vrienden waren regelmatig bang voor hem. Ze hebben geleden onder zijn woestheid. Vriend en vijand waren het over twee dingen eens: Luther was breedsprakig én snel kwaad. Luthers tegenstanders vreesden zijn vlijmscherpe en soms demagogische pen.
Af en toe krijg ik de vraag: „Waarover zou je het met Luther willen hebben als je hem kon ontmoeten?” Om eerlijk te zijn, weet ik eigenlijk niet of ik hem wel zou willen ontmoeten.
En toch werd deze man reformator. De Heere koos hem uit om het evangelie van genade te laten schitteren. Ik raad iedereen dus toch aan om Luther te lezen. Want dan ontdek je: de duivel is de verliezer en God heeft gewonnen.
Dr. G. A. van den Brink is vertaler bij de Luther Heritage Foundation in Veenendaal. In deze tweewekelijkse rubriek brengt hij Luther en zijn werk voor het voetlicht.
