Harm Haitsma is medewerker van de Stichting tot behoud van monumenten in de gemeente Súdwest-Fryslân. De stichting zet zich in voor het in stand houden van 25 rijksmonumenten.

Het waait altijd in het vlakke Friese Skarl, nabij het IJsselmeer. Het is warm. De combinatie van wind en warmte is voor toeristen op de fiets niet altijd een onverdeeld genoegen. Vlakbij Skarl staat het monument ter herdenking aan de Slag bij Warns. Op een groot rotsblok staan de bekende woorden ”Liever dood dan slaaf”, symbool van de Friese vrijheidsstrijd.

Klok

De houten klokkenstoel in Skarl bevindt zich op een verhoogd kerkhof, een natuurlijke terp. De voormalige kerk die erbij stond, werd gesloopt in 1723. Naast de klokkenstoel, die in de huidige vorm uit 1898 dateert, liggen nog vier zwerfkeien. Die vormden vroeger de fundering. De klokkenstoel is voorzien van een zinken helmdak.

De huidige klok uit 1903 is afkomstig uit Stavoren, waar hij dienst deed als mistbel. Hij verving de klok die in 1597 werd gegoten door Henrick Wegewart te Kampen. Deze klok is tijdens de Tweede Wereldoorlog –toen de Duitsers veel klokken in beslag namen– verloren gegaan. De tekst op de klok luidt: ”Gegoten door gebroeders Van Bergen Midwolda, 1903”. Op de windvaan staat dit jaartal.

Scheuren

De klokkenstoel is de laatste jaren dermate blootgesteld aan weer en wind, dat hij weer nodig gerestaureerd moet worden, zegt Haitsma. „De verf bladert enorm”, vertelt hij, terwijl hij grote repen lostrekt. „Er is verkeerde verf gebruikt. We vragen nu een verftechnisch advies aan.”

De balken vertonen spleten vanwege het vocht. Dat gebeurt vooral op de plekken waar in de zomer zogenoemde droogscheuren ontstaan, met houtrot en zwam als gevolg. De grote verschillen tussen de zeer droge zomer van vorig jaar en de overvloedige regenval begin dit jaar hebben nog een extra wissel op de conditie van de klokkenstoel getrokken.

Het kerkhof, gelegen naast een paar boerderijen, wordt maar twee of drie keer per jaar gebruikt, vertelt Haitsma. „Dat is alleen maar beter voor de klok, want hoe meer die luidt, des te meer slijt hij. Ook het leer, waaraan de klepel hangt, moet nagekeken worden.”

De restauratie begint half augustus. De grootste klus is het herstel van het houtwerk. Op het programma staat verder het ontroesten van het ijzerwerk van de klokophanging, het nalopen van de solderingen van de dakbedekking en eventueel het herstel van het met zink beklede helmdak. Er is een bedrag van ruim 30.000 euro mee gemoeid, waarvoor de stichting fondsen heeft kunnen aanboren.

Traditie

De klokkenstoelen symboliseren een rijke geschiedenis, aldus Haitsma. „Friezen waren vanouds erg kerkelijk. In elke dorpje of gehucht stond een kerk. Toen de bewoners een kerk niet meer konden betalen, kwam een klokkenstoel ervoor in de plaats. Die werd betaald uit de opbrengst van het kerkgebouw, want ook de stenen werden weer verhandeld. Luiden tijdens begrafenissen moest en dat gebeurt nog steeds.”

Maar het besef van traditie is aan slijtage onderhevig. Haitsma: „Friesland kent nog zo’n veertig klokkenstoelen. Stichting klokkenstoelen is twee jaar geleden opgeheven. Het is een symptoom van vergrijzing. Dat geldt voor alle Friese kerken. Kerkbezoekers zijn veelal boven de zeventig. Een echte grijze groep. Op termijn verwacht ik daarom veel teruggang in kerkbezoek.”

serie

Klokkenstoelen

In Nederland staan tientallen klokkenstoelen, meestal vrijstaande houten stellages waarin een of meerdere klokken hangen. In deze zomerserie worden enkele unieke klokkenstoelen voor het voetlicht gebracht. Dit is deel 6 (slot).