Afgelopen zomer maakten wij een wandeling in een productiebos in Tsjechië, precies op het moment dat een aantal machtige, loodrechte dennen door motorzagen neergehaald werd.

Het gebrul van de zagen en het gekraak waarmee de bomen ter aarde vielen, werden onze oudste dochter (10) te veel. Hoe konden mensen andere levende wezens zo behandelen! Huilend vroeg ze of we weg konden. Onze rationele uitleg dat bomen geen gevoel hebben en dat er met die bomen nuttige dingen zouden gebeuren, was aan haar niet besteed.

Bij het zien van de bosbranden in de Amazone, later deze zomer, begon ik meer van mijn dochter te begrijpen. Waarom die oeroude wouden die vol leven zijn neerhalen, louter vanwege economisch gewin? Hebben de verantwoordelijken niet door dat dit niet alleen een houding van disrespect is tegenover de Schepper, maar ook het kappen van onze eigen levenslijn inhoudt?

Wood Wide Web

In ”The Lord of the Rings”, het opus magnum van J. R. R. Tolkien, beschrijft deze het leven in de fictieve wereld Midden-Aarde. In deel 2 gebruikt het hoofd van de tovenaars, Saruman, hele bossen om zijn industriële ovens mee op te stoken, om oorlogstuig te produceren. Op het toppunt van zijn macht overspeelt hij zijn hand en vergrijpt hij zich aan het oeroude bos Fangorn. Het bos blijkt vol intelligent leven te zitten in de vorm van Enten, een soort boomherders. Zij komen in opstand en het slaperige bos wordt wakker. Zij breken samen de legers van Saruman, slopen zijn machtige vesting en zetten alles onder water, waarna er ruimte komt voor herstel en nieuw leven.

Fictie natuurlijk, maar wetenschappelijke ontdekkingen hebben laten zien dat dit dichter bij de waarheid zit dan we op het eerste gezicht zouden denken. Op 8 september zond VPRO Tegenlicht een documentaire uit over bossen. Daarin vertelt Suzanne Simard, hoogleraar bosecologie, over het zogeheten Wood Wide Web. Bomen communiceren met elkaar via een heel web van schimmels, waarmee ze elkaar kunnen waarschuwen voor een ziekte of een insectenplaag. De wijze waarop de planten via schimmels met elkaar communiceren, lijkt in veel opzichten op de manier waarop zenuwen met elkaar communiceren in de hersenen. Simard spreekt dan ook over een vorm van intelligentie die in bossen zichtbaar wordt.

Huilende eiken

In het Oude Testament wordt meermalen over bomen gesproken als over wezens met menselijke emoties. Een boom kan hopen (Job 14:7) en trots zijn kroon in de hoogte steken (Ezechiël 31:14). Als er een storm door de bossen trekt, beven de bomen als bange mensen (Jesaja 7:2). Als bosbranden de wouden van de Libanon teisteren, klagen de cipressen. Als de wouden van Basan gekapt worden, huilen de eiken (Zacharia 11:2). Maar als de HEER komt in recht en gerechtigheid, jubelen de bomen (Psalm 96:12).

Wat betreft eerbied voor de schepping houdt de Bijbel ons een spiegel voor. Als wij ons die eerbied voor alles wat in de schepping leeft opnieuw eigen maken en er met andere ogen naar gaan kijken, zullen we van binnenuit veranderen en anders gaan leven. Het benaderen van bomen als bezielde wezens kon weleens cruciaal zijn in de strijd tegen ontbossing.

Mijn dochter voelde aan: als je het leven van een boom neemt, dan doe je iets groots, iets wat je niet zonder reden mag doen. Het helpt haar om op een andere manier te leven. Ze is vegetariër en voor haar staat er margarine zonder palmolie op tafel. Zodat er niet nog meer bomen onnodig zullen sneuvelen.

De auteur is predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Zutphen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen. Hij is daar als buitenpromovendus bij betrokken.