Je leest dit ook bij de bijzondere ontmoeting van de Heere met Mozes. Als Hij langs Mozes loopt, zegt Hij Zelf: „… bezoekende de ongerechtigheid der vaderen aan de kinderen en aan de kindskinderen, in het derde en in het vierde lid” (Exodus 34:7).

Maar is dat wel zo eerlijk? De (kinds)kinderen kunnen er toch niets aan doen als ouders hebben gezondigd? Je bent toch verantwoordelijk voor je eigen daden? Laat ik beginnen met de ‘bril’ waardoor wij naar deze tekst kijken. In de cultuur van het Oude Testament dacht men veel meer vanuit de familie of het volk dan wij doen. Het ging, zeg maar, meer om ”wij” dan om ”ik”. Voor de Israëliet in het oude Oosten was het dan ook niet zo vreemd om te horen dat overtredingen van Gods wet gevolgen hebben voor de hele gemeenschap, waaronder hun (klein)kinderen. Als één lid van de familie werd beledigd, gold de belediging collectief, voor de héle familie.

Wij zien dat ook bij Adam, die aan het hoofd stond van het hele menselijke geslacht. Toen hij zondigde, had dat ook gevolgen voor heel zijn nageslacht. Paulus schrijft: „Daarom, gelijk door één mens de zonde in de wereld ingekomen is, en door de zonde de dood, en alzo de dood tot alle mensen doorgegaan is, in welke allen gezondigd hebben” (Romeinen 5:12). Adams ongehoorzaamheid heeft tot gevolg dat van elk geboren kindje geldt: „in zonden ontvangen en geboren”.

Zoals de ouden zongen, piepen de jongen

Voetstappen

Maar dát laatste –de toerekening van Adams zonde– wordt niet specifiek bedoeld in het „bezoeken van de kinderen en de kindskinderen” zoals dat staat in de Tien Geboden. Hier wordt niet zozeer de erfzonde aangewezen, maar gaat het om het navolgen van het zondige gedrag van hun ouders. De zonden van de vaderen worden bezocht aan de kindskinderen, aan „degenen die Mij haten”. De kanttekenaren tekenen hierbij aan dat deze kindskinderen de „voetstappen” van hun ouders volgen.

Het is immers vaak zo dat (klein)kinderen het zondige gedrag van hun ouders voortzetten. En dat zij zelfs een (flinke) stap verder gaan. ”Zoals de ouden zongen, piepen de jongen” luidt het spreekwoord. Stel dat jouw vader zegt: „Ach joh, één keer naar de kerk per zondag is echt wel voldoende.” Dan is de kans heel groot dat jij later zegt: „Ach, één keer naar de kerk per twee weken is ook goed.” En als jij een kind mag krijgen, zal jouw kind waarschijnlijk zeggen: „Ach, één keer per maand naar de kerk kan toch ook?” En als je een kleinkind mag krijgen, zal die waarschijnlijk zeggen: „Ach, één keer per jaar naar de kerk –met Kerst– is ook wel goed, hoor.”

Als de Heere met Zijn oordelen komt, zoals dat gebeurde in het oude Israël, dan gaat het niet alleen om de zonden van het voorgeslacht. Zo vertoornde de Heere Zich over de afgoderij die van generatie op generatie werd bedreven. Daarom liet de Heere hen wegvoeren naar het ver gelegen Babel. De mensen van toen werden gestraft vanwege de zondige praktijken van eerdere generaties, maar zij waren er zelf net zo schuldig aan.

Hierover lees je onder meer in Ezechiël 18. De Heere verwijst naar een in die tijd bekend spreekwoord: „De vaders hebben onrijpe druiven gegeten, en de tanden der kinderen zijn stomp geworden.” De mensen zeiden namelijk: wij worden gestraft voor de zonden van onze vaderen. Maar zó is het niet, zegt de Heere dan. U wordt vanwege uw eigen zonden gestraft. „De ziel die zondigt, die zal sterven” (Ezechiël 18:4).

Wat wij doen of nalaten komt dubbel zo hard terug in het nageslacht

Gevolgen

Het is goed om over het voorgaande na te denken. Realiseer je welke gevolgen jouw gedrag kan hebben voor anderen. Ik herinner mij hoe een man vertelde dat hij opgroeide in een kerkelijk meelevend gezin. Alle broers in dat gezin volgden het gedrag van de oudste broer, die afstand nam van de kerk en van het geloof. Eén voor één braken de jongens met de kerk. Dat geldt in nog meerdere mate voor wat jij als (jonge) vader of (jonge) moeder gaat doen. Wat wij doen of nalaten, komt dubbel zo hard terug in het nageslacht. Eenmaal zullen wij daarover voor Gods troon verantwoording moeten afleggen.

Het is waar, het kan ook anders gaan. In de Bijbel lees je ook van kinderen die een andere weg gingen dan hun ouders. Zo deden de kinderen van Korach niet mee met hun ouders. Zij namen afstand van hun opstandige gedrag. Daardoor bleven zij gespaard en mochten ze zelfs een bijzondere taak krijgen in de dienst van de Heere. Denk daar maar aan als je leest in een psalm „onder de kinderen van Korach”, zoals Psalm 47.

In dat licht gezien mag er ook worden gewezen op Gods vergevende genade. „Barmhartig en genadig is de HEERE, lankmoedig en groot van goedertierenheid” (Psalm 103:8). Die schenkt Hij „aan duizenden dergenen die Mij liefhebben en Mijn geboden onderhouden”, aan „vele duizenden”, ofwel: duizend generaties (Exodus 34:7).

De auteur is predikant van de gereformeerde gemeente in Dordrecht en bijzonder hoogleraar Kerk, Recht en Samenleving aan de TUA.