Met Paulus op een verlaten eiland
Heilige eilanden in het hart van de Middellandse zee. Zo worden Malta en Gozo genoemd. Er zijn eeuwenoude tempelruïnes te vinden. En op een onbewoonde klif staat een indrukwekkend standbeeld van de apostel Paulus.
Marsaxlokk is het Volendam van Malta. Het traditionele vissersdorp telt zo’n 3500 inwoners. Op het kabbelende water dobberen blauwe, gele en rode vissersbootjes. Vanaf de kathedraal kijkt Onze Lieve Vrouwe uit over de haven.
Terwijl we langs het water lopen, vertelt gids Audrey Marie Bartolo over de ”festas”. Deze uitbundige dorpsfeesten vinden vooral plaats tussen mei en september. „De inwoners van Malta zijn voor 95 procent rooms-katholiek”, zegt Bartolo. „Met de festas vereert elk dorp z’n eigen beschermheilige. De straten worden versierd, er wordt veel muziek gemaakt en siervuurwerk afgestoken.”
Malta is een culturele mix, een interessante bestemming voor toeristen. Het kleine, dichtbevolkte eiland ontvangt er ruim twee miljoen per jaar.
Sinds 1 mei 2004 behoort het land tot de EU. Als strategisch punt in de Middellandse Zee kent Malta een bewogen geschiedenis: Arabieren, kruisridders, Fransen en Britten zwaaiden er de scepter. De eigen taal, het Maltees, bestaat voor tachtig procent uit Arabisch.
„Onze traditionele samenleving is tegenwoordig opengebroken door het toerisme”, zegt de gids, terwijl we in een taxi plaatsnemen die ons over het eiland vervoert. „Veel toeristen huren een auto, maar dat kan ik niet aanbevelen. Op Malta rijden de auto’s links, net als in Groot-Brittannië. Dat zijn veel toeristen niet gewend, en dus gebeuren er veel ongelukken. Je kunt beter van het openbare busvervoer gebruikmaken.”
Paulus
Lukas vertelt in zijn boek Handelingen over de schipbreuk van Paulus. Op Malta wordt met trots St. Pauls Grotto getoond: in de grot in Rabat zou de apostel drie maanden hebben verbleven. Tijdens de Romeinse tijd werd de ondergrondse ruimte lange tijd gebruikt als gevangenis.
In de grot staat een marmeren beeld van de apostel. Daarnaast hangt een zilveren boot. In 1990 bezocht paus Johannes Paulus II de ruimte om bij het beeld te bidden. Op 17 april 2010 deed zijn opvolger paus Benedictus XVI hetzelfde. Een maquette, geflankeerd door lantaarntjes, herinnert aan het hoge bezoek.
Op een offerkist in de hal is een wapen met een slang geschilderd. Tijdens zijn verblijf op het eiland, schrijft Lukas, komt er plotseling een slang uit het vuur. Hij bijt de godsman maar deze blijft ongedeerd: een teken van zijn goddelijkheid. Deze episode komt ook in andere zeemansverhalen voor, zoals de classicus Fik Meijer in zijn biografie over Paulus laat zien.
Stille stad
Vlakbij ligt Medina, de oude hoofdstad van Malta. Hier is een kathedraal aan de heilige apostel gewijd.
Medina is een typisch middeleeuwse, ommuurde stad in het midden van het eiland. Op deze plek zetelen vanouds de adellijke families. De „stille stad”, zoals ze ook wel heet, telt anno 2019 minder dan 300 inwoners. Er is slechts één hotel, weet gids Bartolo, daar betaal je 400 euro voor een eenpersoonskamer per nacht.
De St. Paulskathedraal heeft een prachtig glas-in-loodraam van de Maria-ten-Hemel-opneming. Volgens de rooms-katholieke traditie is Maria, evenals Jezus, direct ten hemel gevaren.
Voorin de kerk staan markante beelden van de apostelen Petrus en Paulus. Bartolo, overtuigd rooms-katholiek, voelt zich betrokken bij de geschiedenis waarover ze vertelt. Ze reist graag naar andere landen. Enthousiast vertelt ze over een mis die ze in Griekenland bijwoonde op de plek waar de Bijbelse persoon Lydia het evangelie ontving.
Gozo
Vanaf Malta kun je de boot nemen naar het eiland Gozo. De overtocht duurt 25 minuten. Sommigen noemen Gozo de plezierige kleine zus van Malta. Het eiland oogt groener en de sfeer is er landelijker.
Gids Regina Micallef woont op Gozo. Volgens haar zijn de leefstijlen van Malta en Gozo „totaal verschillend”. „Malta is veel drukker”, verzekert ze. „Het is hier rustiger en het levenstempo ligt lager. Er werken zo’n 800 mensen van Gozo op Malta, omdat daar de banen zijn.”
Een bezienswaardigheid zijn de Ggantijatempels, overblijfselen van twee tempels die zo’n 3000 jaar voor Christus werden gebouwd. De bouwwerken staan op de UNESCO-lijst van werelderfgoed. Krekels in het park maken een snoeihard geluid, alsof er diverse bouwlieden met een boor in de weer zijn.
Mogelijk zijn de tempels gebruikt voor de vruchtbaarheidscultus, wat zou blijken uit de vrouwenbeeldjes die er zijn gevonden. Een legende vertelt dat de Ggantijatempels gebouwd zijn door reuzen.
Bewoners van Gozo zijn heel godsdienstig, verzekert Micallef. Volgens haar bezoekt 90 procent van de mensen wekelijks de zondagse mis, 50 procent zelfs dagelijks. Aan de kerken is deze religiositeit te zien: de dorpen hebben goed onderhouden godshuizen.
Zo’n godshuis is het schitterende Ta’Pinu heiligdom. Vanouds is dit een bekend bedevaartsoord voor pelgrims.
Op het grote plein voor de kerk verbeelden kunstpanelen episoden uit het leven van Jezus. Micallef krijgt een ernstige blik in haar ogen als ze over haar godsdienst vertelt. In de kerk knielt ze eerbiedig neer in de richting van het altaar.
Moderne liturgie
Waar het kerkelijke leven bloeit, ontstaat ruimte voor nieuwe orgels. Orgelbouwer Noel Gallo is op Gozo actief als intonateur en orgelbouwer. Zo heeft hij recent een drieklaviers instrument opgeleverd voor de koepelkerk van Xewkija.
Hij maakt vandaag ruimte in zijn volle agenda. Het orgelfront staat, anders dan in veel rooms-katholieke kerken, voorin het koor tussen het altaar en een groot schilderij van de gekruisigde Christus. „We hebben het front zo ontworpen dat het zich vormt rondom het schilderij”, zegt Gallo.
De orgelbouwer heeft alle elektronica van de speeltafel netjes weggewerkt in een lade naast de speeltafel. Gallo: „Er zijn orgels met een digitaal scherm direct naast de organist. Mijn idee is dat dit afleidt tijdens het spelen. Vandaar dat ik het bedieningspaneel in de la heb verborgen.”
Een novum in de koepelkerk is het speciale pianoklavier dat Gallo heeft gemaakt voor pianisten en kinderen. „In een moderne liturgie wordt veel gewerkt met pianisten en kinderen”, legt Gallo uit. „Zij hebben geen verstand van pedaalspel, en al helemaal niet van registreren. Op dit pianoklavier zitten vijftien knoppen waarachter registraties zijn geprogrammeerd. Vanaf dit klavier kun je heel makkelijk op het grote orgel spelen.”
Eilanden
Een tocht met een privéboot is een prachtige manier om de wateren rond Malta te verkennen. Speciaal zijn de St. Paulseilanden –twee onbewoonde kliffen op 100 meter afstand van de kust die bij laagtij samen één eiland vormen. Volgens de overlevering zou de apostel op deze plek schipbreuk hebben geleden.
Mijn bootsman blijft achter bij zijn boot, terwijl ik een stenen paadje insla, op weg naar het 12 meter hoge beeld op de top van de rots. Hoog troont de apostel der heidenen uit boven de zee. Hij maakt een wijds gebaar met zijn armen.
Vanaf dit punt heb je een schitterend uitzicht over Malta. Achter het beeld ligt een kleine ruïne, waarvan de betekenis niet duidelijk is. Daarachter een kruis, waarop in het Engels de woorden staan: ”Jezus Christus is de Zoon van God”. Een plek die je niet mag missen als je Malta bezoekt.
