De nieuwe Franse president Emmanuel Macron verloor deze week vier ministers vanwege mogelijke betrokkenheid bij onrechtmatigheden. Het was een lakmoesproef voor zijn agenda.
Eerlijkheid is een van de speerpunten van president Macron. Het eerste wetsvoorstel dat zijn regering begin deze maand presenteerde, draaide daarom: het moet corruptie en belangenverstrengeling van politici voorkomen. Het is ook een belangrijk thema in zijn vorig jaar verschenen boek ”Revolutie”. Hij vaart daarin uit tegen politici voor wie het vak geen missie meer is, maar gewoon een beroep. Zij zijn naar zijn oordeel „geen deelnemers meer, maar belanghebbenden.”
Macron wil een dikke streep zetten onder een geschiedenis van politiek gekonkel, waarbij de politiek „een kaste” is geworden „die zich afzondert en zijn eigen spelregels maakt.” Ministers zouden van onbesproken gedrag moeten zijn en bij een misstap zonder morren op moeten stappen. „Politieke verantwoordelijkheid is ook de spelregels naleven en de waardigheid hebben om er de consequenties uit te trekken als men van het rechte pad is afgeweken”, stelt hij in zijn boek.
Schoonmaak
De lakmoesproef voor al die mooie woorden en plannen kwam al snel. Twee weken na Macrons intrek in het Elysée kwam zijn vertrouweling en minister Richard Ferrand onder vuur te liggen. Ferrand zou in een eerdere functie als directeur bij een zorgverzekeraar zijn vriendin hebben laten profiteren van een lucratieve vastgoeddeal. Anticorruptieorganisatie Anticor deed aangifte, waarop het parket een vooronderzoek startte.
Ferrand beweerde dat hem geen blaam trof en dat hij altijd transparantie had betracht. Zijn repliek kon Franse media echter maar moeilijk overtuigen, waarbij de vergelijking met de onfortuinlijke presidentskandidaat van de Republikeinen, François Fillon, voor de hand lag. Die had zich na beschuldiging van zelfverrijking op soortgelijke wijze verdedigd.
Ferrand gaf de afgelopen week uiteindelijk te kennen dat hij op verzoek van Macron zijn ambt als minister neerlegt. Hij zal nu de partij van Macron, La République en marche, gaan leiden.
Maar het geval van Ferrand stond toen al niet meer op zich. Drie andere ministers, François Bayrou (Justitie), Marielle de Sarnez (Europese Zaken) en Sylvie Goulard (Defensie), lagen eveneens onder vuur. Ze behoren alle drie tot MoDem, de centrumpartij waarmee La République en marche een alliantie heeft gesloten. Europarlementariërs van MoDem zouden Europees geld hebben gebruikt voor medewerkers die in werkelijkheid voor de nationale partij werkten.
De zaak lag extra gevoelig omdat de leider van MoDem, Bayrou, nota bene de minister was die de wet op de „moralisering van het politieke leven” moest verdedigen. De betrokkenen ontkenden schuld, maar maakten deze week eveneens pas op de plaats en traden af.
De schoonmaak van het kersverse kabinet kon op brede goedkeuring van de Franse bevolking rekenen. Volgens een onderzoek van bureau Odoxa toonde 81 procent van de Fransen zich er tevreden over. Dat Ferrand een andere belangrijke positie had gekregen, viel echter aanmerkelijk slechter.
Ferrand is een zwaargewicht en dat is wat Macron nodig heeft voor de fractie van La République en marche. Die fractie is groot, divers en telt ongekend veel nieuwelingen in de politieke arena. Dat maakt de overstap van Ferrand misschien begrijpelijk, maar maakte tegelijk duidelijk hoe hardnekkig de „oude politiek” is.
Europa
Vlak na de presentatie van een hernieuwd kabinet reisde Macron naar Brussel voor zijn eerste top bij de Europese Unie. Daarmee kwam ook een tweede belangrijk speerpunt van de president, de hervorming van de Europese Unie, deze week in de schijnwerpers. Op de top was Macron het stralende middelpunt. De hoop is dat de uitgesproken pro-Europese Macron nieuw elan aan de Unie weet te geven. De Duitse bondskanselier Angela Merkel prijst Macron als brenger van „creativiteit en energie” in Europa.
Merkel is de belangrijkste partner van Macron bij diens Europese hervormingsagenda. Hij wil nog vóór de Duitse verkiezingen van september met een „samenhangende routekaart” komen die de aloude Frans-Duitse as moet herstellen. Macron bepleit onder meer een Europees defensiefonds en een gezamenlijke eurobegroting, inclusief een Europese minister van Financiën. Die wens is overigens bepaald omstreden, ook in Nederland. Premier Rutte merkte deze week fijntjes op dat Frankrijk eerst vooral zélf maar eens moet hervormen.
Dat Macron heel Europa niet zomaar naar zijn hand kan zetten, bleek deze week nog eens uit een harde confrontatie met Polen en Hongarije. In een interview met acht Europese kranten had Macron gezegd dat EU-lidstaten die de regels negeren, „de volledige politieke consequenties” moeten voelen. De Europese Unie is geen „supermarkt”, zei Macron, waar landen zelf mogen kiezen welke delen van het lidmaatschap ze bevallen.
Lidstaten die de regels openlijk negeren, zijn Polen en Hongarije, die zich weigeren te voegen in het gezamenlijke vluchtelingenbeleid. Die uitspraken waren dus tegen het zere been van de vertegenwoordigers van die landen. De Hongaarse premier Victor Orban sneerde dat Macron „dacht dat hij Centraal-Europese landen kon schoppen. Dat is niet hoe het hier werkt.”
De Frans-Duitse as leek echter al prima te werken, want Merkel schaarde zich zonder omhaal achter haar Franse collega. „Duitsland en Frankrijk zitten compleet op één lijn”, zei ze over de kwestie. Met Merkel heeft Macron een machtige partner.
Macron over religie en laïcité
Zijn politieke visie heeft de nieuwe Franse president Emmanuel Macron uiteengezet in zijn boek ”Revolutie”, dat vorige week in een Nederlandse vertaling verscheen. In het boek wil hij niet zozeer een programma weergeven, maar vooral „een visie, een wil.”
Die visie wortelt sterk in de centrale waarden van de Franse Republiek. Religie lijkt daarbij vooral een knellend juk te zijn. „De republiek waar wij zo van houden, die wij moeten dienen, is die van onze collectieve vrijheid”, schrijft Macron. „Bevrijd van godsdienstig of politiek bijgeloof, bevrijd van sociale vooroordelen, bevrijd van al die krachten die proberen om ons slaven te maken zonder dat wij ons daar altijd bewust van zijn.”
In een uiteenzetting over de ”laïcité” maakt hij echter ook duidelijk dat religie niet uit het publieke leven gebannen moet worden. „Secularisme betekent in de eerste plaats vrijheid, geen verbod”, stelt hij.
Macron pleit er in die geest ook voor de islam een „echte plek” in Frankrijk te geven en weet zich daarbij geïnspireerd door de „waardigheid” van de reactie van de bisschoppen na de moord op een priester, vorig jaar. „Wij moeten niet in de val van IS lopen door ons te storten in een burgeroorlog.”
”Revolutie”, Emmanuel Macron; uitg. Xander Uitgevers, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 0160 777 3; € 19,99.
