Sinds de oprichting op 14 mei 1948 verkeert Israël in een staat van oorlog omdat andere staten in het Midden-Oosten zich niet kunnen verenigen met het tweestatenconcept (een Joodse en een Palestijnse) van de Verenigde Naties (VN). De Arabische staten riepen -wat wij nu de Palestijnen noemen- op om (tijdelijk) te vluchten, totdat de Joodse staat van de kaart zou zijn geveegd. Na de oorlog van 1948 volgde er in 1956 (Suezcrisis), 1967 (Zesdaagse oorlog) en 1973 (Jom Kipoeroorlog) nog een aantal gewapende conflicten van conventionele aard, tussen reguliere krijgsmachten met georganiseerde militaire verbanden.

In de loop van de jaren tachtig veranderde de aard van het Joods-Arabische conflict. Vanuit Zuid-Libanon doken terreurorganisaties op: eerst de PLO van Arafat, later gevolgd door bewegingen als Hezbollah en Hamas (Gaza). Deze groeperingen pleegden aanslagen, aanvankelijk vooral (vliegtuig)kapingen, waarvan doorgaans niet militairen maar burgers het slachtoffer werden. Na aanslagen overal ter wereld verlegden deze terreurgroepen het toneel naar de grenzen van Israël -en daarbinnen- met (zelfmoord)aanslagen.

De recente terugtrekking uit bezette gebieden heeft Israëls veiligheid nauwelijks bevorderd. Sinds de Israëlische troepen Zuid-Libanon, de Gazastrook en delen van de Westelijke Jordaanoever verlieten, heeft dat vanaf de andere kant van de grens raketaanvallen en andere aanslagen, ontvoeringen en de oorlog tegen Hezbollah in Libanon (2006) opgeleverd. Vanuit veiligheidsperspectief bezien zijn die zestig jaren dus geen gemakkelijke geweest.

Dictatuur
Israël is vrijwel de enige democratie in het Midden-Oosten. Israëls democratisch systeem geeft verplichtingen en brengt nadelen met zich mee ten opzichte van de autoritaire buren. Verplichtingen zijn onder meer dat Israël de aangegane internationale verdragen naleeft. Bijvoorbeeld bij het antwoord op aanslagen.

Ook vrienden van Israël mogen en moeten Israël er dan op aanspreken dat het bij militaire vergelding zaken zoals proportionaliteit en het vermijden van burgerslachtoffers en onbedoelde schade in acht neemt. Een democratisch land heeft geen probleem met dergelijke constructieve kritiek.

Een nadeel van de Israëlische democratie te midden van Arabische dictaturen is dat die zich niet laten beïnvloeden door kritiek van buitenaf en dat hun massamedia doen wat de overheid dicteert. Een voorbeeld is het tonen van bloederige taferelen na Israëlische revanche. Als terroristen zich ophouden tussen de bevolking en haar als menselijk schild gebruiken, resulteert dit dikwijls in burgerslachtoffers, maar wel met de beschuldigende vinger naar de andere (Israëlische) partij, wat men vervolgens breed uitmeet in de internationale media.

Behalve nadelen kent de Israëlische democratie ook voordelen, vooral daar waar het gaat om kritiek op eigen handelen, wat de rechtsstaat bevordert. Zo hebben -ofschoon geen reclame voor hun integriteit- verschillende Israëlische politici te maken gehad met processen inzake onoorbare handelingen, heeft de Israëlische rechter verplaatsing van het veiligheidshek van Palestijns gebied bedongen en had premier Olmert het recent nog zwaar te verduren na een vernietigend rapport over de oorlog tegen Hezbollah. Die zelfkritiek, stevige politieke discussies en verslaggeving door onafhankelijke media getuigen van een volwassen democratie en rechtsstaat, iets wat de buurlanden doorgaans ontberen.

Toekomst
Wat kunnen we verwachten van Israël en het Palestijnse vraagstuk in de toekomst? De Arabische wereld heeft de afgelopen decennia weinig tot niets gedaan voor het Palestijnse vluchtelingenprobleem. De ellende in de kampen is in stand gehouden, wellicht als bliksemafleider voor problemen in eigen land. Waarom zet de internationale gemeenschap zich niet intensiever in om het lot van die vluchtelingen te verbeteren, waarmee ook een voedingsbron voor extreem islamitische radicalisering wordt bestreden?

Voor Israël zal een terugkeer van die vluchtelingen binnen zijn grenzen onaanvaardbaar blijven, omdat dat ”demografische suïcide” van de Joodse staat betekent: dan vormen de Palestijnen de meerderheid. Wat wel een levensvatbaar concept is en ook de huidige Israëlische regering voor ogen heeft is het tweestatenconcept, zoals de VN die in 1948 voorzien hadden. Als de gematigde Palestijnse krachten, zoals Abbas, sterk staan, behoort dat een uitvoerbare optie te zijn. Een Palestijnse staat naast de Joodse zal waarschijnlijke wel tot consequentie hebben dat de Joodse nederzettingen -in wat de Bijbelse gebieden Judea en Samaria zijn- zullen moeten worden opgeheven. Militair gezien zijn die ook nauwelijks te beveiligen. Dat is een uiterst pijnlijke maar vrijwel onvermijdelijke concessie.

Israël zal dit alleen doen wanneer er sprake is van een stabiele Palestijnse staat als buurland. Die stabilisering zou prioriteit moeten hebben van de internationale gemeenschap, als men echt de wil heeft een vreedzame ontwikkeling te bevorderen.

De auteur is Ruslandkundige en als onderzoeker internationale veiligheid verbonden aan het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael.