DEN HAAG – Minister Donner van Justitie weerspreekt dat hij donderdag in de ochtend een eindoordeel heeft willen geven over het handelen bij de brand in het cellencomplex op Schiphol. Het ging om een eerste indruk die hij ter plekke had gekregen over het snelle optreden van het personeel.
De bewindsman zegde een breed onafhankelijk onderzoek toe. De technische recherche heeft twee keer het getroffen complex onderzocht op mogelijk nog meer stoffelijke overschotten. Elf personen zijn zeker omgekomen. Hij ontkende dat er een strafrechtelijk onderzoek plaatsvindt. Het gaat om een regulier onderzoek waarin moet worden vastgesteld wat de oorsprong was van de brand en hoe die verder verliep.
Verder zei Donner dat alle justitiële inrichtingen waar mensen worden vastgehouden een inventarisatie moeten maken over de veiligheidssituatie.
Op het moment van de brand afgelopen nacht, waren er negen bewakers in het complex die toezicht hielden. Onder hen waren twee van particuliere beveiligingsdiensten en de anderen van de dienst justitiële inrichtingen (DJI). Gemiddeld hadden zij twee jaar ervaring, allen een basisopleiding en een aantal had meer ervaring, aldus Donner.
De gedetineerden die de brand hebben meegemaakt en moeten worden verwijderd uit Nederland, worden zo spoedig mogelijk verhoord over de gebeurtenis. Dat gebeurt overigens niet dwingend. Als zij eerder weg willen, kunnen zij dat doen.
De brand brak rond middernacht uit en woedde in ongeveer de helft van de 24 tweepersoonscellen in de getroffen vreemdelingenvleugel. Op dat moment zaten daar 43 gedetineerden. De brandweer had het vuur omstreeks 03.00 uur onder controle. Het vliegverkeer heeft geen hinder ondervonden.
Over de oorzaak van de brand was donderdagochtend nog niets bekend. Het is de tweede keer dat er brand in het gebouw was. De eerste keer was kort voor de oplevering, eind 2002.
Drie personen die probeerden te vluchten, werden in de buurt aangehouden. Justitie kan de veiligheid van de gedetineerden in het complex niet meer garanderen en brengt hen daarom over naar onder meer Zeist en Rotterdam.
Locoburgemeester M. Bezuijen van Haarlemmermeer, waaronder Schiphol valt, kondigde donderdagmorgen onmiddellijk een onafhankelijk onderzoek aan. Onderzoekers zullen kijken wat er precies is gebeurd en hoe de hulpverlening is verlopen.
Nadat het brandalarm iets na middernacht was afgegaan, gingen medewerkers kijken wat er aan de hand was. Daarna hebben ze alle cellen in de vleugel handmatig ontgrendeld. Het is niet mogelijk alle cellen in één keer elektronisch te openen, zei een woordvoerder van Justitie.
Een van de gevangenen suggereerde dat de bewakers de ernst van de brand hebben onderschat. Toen gedetineerden al rook opmerkten, wilden de bewakers dat volgens hem aanvankelijk niet geloven en zeiden ze dat er niets aan de hand was. „We bleven opgesloten. We kregen last van onze keel”, zei de gedetineerde donderdagmorgen in het Radio 1 Journaal. Daarna ontstond paniek en agressie, verklaarde hij.
Twee Antilliaanse mannen slenterden donderdagmorgen langs het cellencomplex, op zoek naar bekenden. „Ze zijn dood of levend, wij weten het niet.” De mannen hebben gehoord dat de gevangenen na uitbreken van de brand aanvankelijk geen hulp kregen. „Dat is erg. Je kunt toch niet zeggen: Asielzoekers zijn geen mensen?” Wat de mannen gaan doen? „Zoeken, alleen maar zoeken.”
De Europese Organisatie ter bescherming van de Rechtspositie van Gedetineerden (EORG) wil dat onderzoek meer duidelijk maakt over het optreden van de marechaussee tijdens de evacuatie. Een woordvoerder heeft bovendien vragen over de brandveiligheid van het cellencomplex. „Het snel overslaan van de brand naar andere cellen is een punt van discussie, zeker nu het niet de eerste keer is dat brand uitbreekt.”
Ook de Tweede Kamer wil snel duidelijkheid over de oorzaak van de brand en de brandveiligheid van het pand, zo lieten de justitiewoordvoerders donderdagmorgen weten.
Het openbaar ministerie in Haarlem kondigde donderdagmorgen een strafrechtelijk onderzoek naar de brand aan. Persofficier H. Vos zei dat een dergelijke calamiteit altijd om duidelijkheid vraagt. Het onderzoek richt zich in eerste instantie op het vaststellen van de feiten.
Minister Donner van Justitie en Verdonk van Vreemdelingenzaken brachten donderdagmorgen een bezoek aan het cellencomplex. Verdonk reageerde met afschuw. Ze betuigde haar medeleven aan de nabestaanden van de slachtoffers en noemde het bij monde van haar woordvoerder „afschuwelijk” wat er is gebeurd.
Premier Balkenende noemde donderdagmorgen vanuit Londen de brand in het cellencomplex op Schiphol verschrikkelijk. „Ik ben geschrokken van een ramp met deze omvang. Onze gedachten gaan uit naar de nabestaanden.”
Er is een speciaal telefoonnummer (0800-1351) geopend om informatie aan familie en nabestaanden te verstrekken.