Een hemel na de dood weten velen nog wel een plaatsje te geven in hun wereldbeeld, maar de verwachting dat de lichamen van overledenen eens uit het stof zullen herrijzen, valt daar totaal buiten. Bij begrafenissen en crematies komt dat duidelijk aan het licht.

Mensen kunnen niet zonder troost. Zo zijn er bijvoorbeeld talloze liefhebbers van de muziek van Johann Sebastian Bach die niet in het bestaan van God geloven. Ze geven hoog op van de troost die de muziek van de grote componist hun biedt. Ze gaan er echter aan voorbij dat Bach altijd componeerde vanuit de intentie ”Soli Deo gloria”, aan God alleen de eer. Deze selectieve omgang met Bach weerspiegelt een selectieve omgang met de Bijbel.

Waarom trekt men als het erop aankomt niet de consequentie uit de overtuiging ”dood is dood”?

Je kunt het bij een afscheidsbijeenkomst van een niet-gelovige overledene meemaken hoe er toch allerlei religieuze momenten naar voren komen. Kleinkinderen krijgen te horen dat oma in de hemel is. Zij is een sterretje geworden en ze kijkt ’s nachts door een raampje in de hemel naar beneden om haar slapende kleinkinderen te zien. Of ze rust zacht, heeft eindelijk geen pijn meer en kan op een wolk ongestoord genieten van wat ze altijd zo fijn vond.

Je vraagt je in gemoede af hoe mensen hieraan werkelijk troost kunnen ontlenen, terwijl ze toch weten dat het om niet meer dan fantasie gaat. En wat doet het met kinderen die deze ‘troost’ serieus hebben genomen, wanneer ze jaren later ontdekken dat de sterren aan het firmament helemaal geen overleden geliefden zijn? En dat oma helemaal niet op een wolk woont? Waarom trekt men als het erop aankomt niet de consequentie uit de overtuiging ”dood is dood”? Dan moet de boodschap tijdens de uitvaartdienst toch zijn: onze geliefde overledene is definitief weg, het lichaam gaat tot ontbinding over of wordt verbrand en daarmee uit. Wat rest, is slechts de herinnering, zoals de droge plek in een verregende straat aanwijst dat daar kortgeleden een auto heeft gestaan.

Let wel, we dienen als gelovigen uiterst behoedzaam om te gaan met de gevoelens van onze ongelovige buren of collega’s. Het is van belang om invoelend aan te sluiten bij religieuze vonkjes die nog smeulen onder de seculiere as. Maar tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat we daarin geen opmaat vinden waarbij de boodschap van het Evangelie gemakkelijk aansluit. De kern van de christelijke troost is niet een voortleven van de ziel na de dood, maar de verbondenheid met Christus, Die dood en graf overwon. Alleen zo is er de gegronde verwachting van de opstanding van ons lichaam en de komst van een nieuwe hemel en aarde in volmaakte sjalom.

Waar dit belijden ontbreekt, blijft een begrafenis paasloos en daarom uitzichtloos. Allerlei religieuze elementen zijn niet meer dan zeepbellen die uiteenspatten bij de harde realiteit van de dood. Een christelijke begrafenis staat echter in het licht van Pasen, net zoals het graf van Jezus op de Stille Zaterdag. Om met Maarten Luther te spreken: „De christen heeft de opstanding al in zijn lichaam – behalve dan dat het nog in de toekomst volmaakt wordt. De dood zal ons wel verteren, maar het Woord leeft, en daarin lichten wij zo helder als de zon.” Morgen zal het Pasen zijn!

De auteur is emeritus hoogleraar gereformeerde spiritualiteit.