Wekenlang hield iedereen rekening met het overlijden van paus Franciscus, die met een zware dubbele longontsteking in een Romeins ziekenhuis lag. Maar toen hij vorige maand na 38 dagen naar huis mocht en afgelopen zondag met Pasen ook nog de zegen ”urbi et orbi” uitsprak, dacht iedereen dat het beter ging met de rooms-katholieke kerkleider. De mededeling dat Franciscus maandag tóch was overleden, kwam dan ook voor velen als een treurige verrassing.

Lees ook

Paus Franciscus (1936-2025) streefde naar eenvoud en barmhartigheid

Terecht gaat er sindsdien veel aandacht uit naar het overlijden van Franciscus. Niet alleen was de paus de geestelijk leider van meer dan 1,4 miljard mensen –toch zo’n 18 procent van de wereldbevolking–, ook was hij vanwege zijn niet aflatende aandacht voor zwakken, armen en verdrukten een groot voorbeeld voor velen.

Ook reformatorische christenen doen er goed aan om niet te snel met een boog om de bisschop van Rome heen te lopen. Als Franciscus sprak, werd er vaak geluisterd, terwijl protestantse kerken niet zelden te verdeeld zijn om krachtig hun stem te laten horen in een wereld die verscheurd is door honger, oorlog en klimaatrampen.

Tegelijk hoeven protestanten niet voorop te lopen in de waardering voor de paus. Ook vanuit rooms-katholieke kring klonk er geregeld kritiek op paus Franciscus, die bepaald niet uitblonk in het geven van heldere marsbevelen aan zijn kerk. Hij dacht meer vanuit de mens dan vanuit de leer.

Critici zien Franciscus’ pastorale richtlijnen als een knieval voor de tijdgeest

Dat bleek bijvoorbeeld uit het door de paus goedgekeurde document ”Fiducia supplicans” (”Vragen om vertrouwen”), dat de Dicasterie voor de Geloofsleer eind 2023 publiceerde. Daarin staat dat priesters paren van hetzelfde geslacht –en ook mensen die gescheiden en later hertrouwd zijn– een zegen mogen geven, maar niet tijdens kerkdiensten. Hoewel Rome vierkant achter het huwelijk tussen man en vrouw zegt te willen staan, zien critici deze pastorale richtlijn als een knieval voor de tijdgeest. Ook vragen ze zich vertwijfeld af waar het door paus Franciscus ingezette synodaal proces, waarin leken meer inbreng hebben, zal eindigen. De kerk studeert nu verder op de wijding van vrouwelijke diakens, maar het is de vraag waar het proces op uitloopt.

Kardinaal dr. W.J. Eijk prees de overleden paus maandag uitbundig vanwege diens inzet voor de armen, maar het is geen geheim dat de Nederlandse kerkleider niet de grootste fan van Franciscus is. Zo haalde hij in 2018 ongekend hard uit naar de paus, die in zijn ogen op ethisch gebied de teugels te veel liet vieren. De paus schoot volgens Eijk tekort in het „handhaven en getrouw doorgeven van het geloof”.

Protestanten zullen dat beamen. Franciscus had warme gevoelens voor andere christelijke stromingen, maar protestanten kwamen er veelal wat bekaaid vanaf. Als paus hield hij onverkort vast aan klassieke rooms-katholieke leerstellingen, zoals over Maria, het pausambt, de sacramenten en de kerk. Daarmee bleef de kloof tussen Rome en Reformatie ook onder het afgelopen pontificaat nog even breed en diep.