Hoe zou je het als ouder vinden wanneer je kinderen voortdurend zouden worden gevolgd: waar ze zijn, wat ze leuk vinden, waarmee ze zich bezighouden, hoe het met hun mentale gezondheid is. En stel dat deze informatie gebruikt wordt om hun meningen en gedrag te manipuleren. Geen ouder zou het accepteren. Toch gebeurt dit meer dan we beseffen: in de onlinewereld. In deze trant start de initiatiefnota ”De rode knop – voorstellen die onlinekinderrechten bevorderen”, die de Kamerleden Don Ceder (CU) en Jesse Six Dijkstra (NSC) begin april presenteerden.

62 procent van de 15- tot 35-jarigen zegt zelf verslaafd te zijn aan sociale media

De initiatiefnota sluit aan bij de aanzwellende geluiden vanuit de samenleving én de wetenschap over de schadelijke gevolgen van (overmatig) schermgebruik –in het bijzonder sociale media en games– op de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Hoe vaak horen we bezorgde ouders niet tegen elkaar verzuchten dat ”de telefoon” alle aandacht opeist. Het kost hun moeite om contact te maken met hun eigen kinderen omdat deze vastgekluisterd zitten aan de smartphone. Interesse in en deelname aan het gezinsleven is grotendeels afwezig omdat de kinderen verslaafd zijn aan sociale media en games.

Voorlichting

De cijfers liegen er niet om. Uit de in de initiatiefnota ”De rode knop” aangehaalde onderzoeken blijkt dat kinderen tot en met 6 jaar gemiddeld honderd minuten per dag achter een scherm zitten. Voor jongeren tussen de 15 en de 21 jaar is dat 5,4 uur! Meer dan de helft van de jongvolwassenen vindt dat ze te veel tijd aan het scherm kwijt zijn. Vooral het socialemediagebruik blijkt een grote rol te spelen in de mentale gezondheid: 62 procent van de 15- tot 35-jarigen zegt zelf verslaafd te zijn aan sociale media en 30 procent (bij vrouwen tussen de 15 en de 21 jaar zelfs 39 procent) voelt zich onzeker, verdrietig of depressief na gebruik ervan.

Hoe en door wie kan de leeftijdsgrens worden gecontroleerd en gehandhaafd?

Dit zijn nog maar de ‘koude’ cijfers, maar die zouden al alle alarmbellen moeten laten rinkelen. Want weten we waar we onze kinderen aan overlaten? In de fysieke wereld houden we hen nauwlettend in de gaten, maar in de onlinewereld laten we hen over aan algoritmes die puur op hun emoties inspelen, slimme verkooptrucs en ongecensureerde meningen en vaak ook beelden.

Het is van groot belang dat er voorlichting is over de verslavende werking en de schadelijke gevolgen van schermgebruik, met name sociale media en gameplatforms. Te vaak worden kinderen hierin niet of onvoldoende begeleid. Maar net zoals we in de fysieke wereld bij het leren fietsen of oversteken het sámen met ons kind doen –het aan de hand nemen, uitleggen wat het moet doen en waarom het belangrijk is goed op te letten– zou dat ook voor het leren gebruiken van de onlinewereld moeten gebeuren.

Goede regelgeving

Bij overheid en samenleving groeit het besef dat er iets moet gebeuren. Enkele maatregelen zijn al genomen, zoals ”de smartphone uit de klas”. De Tweede Kamer heeft onlangs ingestemd met een voorstel dat jongeren pas vanaf vijftien jaar oud op sociale media kunnen. Sommige techbedrijven achter de onlineplatformen scherpen de tieneraccounts steeds verder aan, waardoor zij toestemming van hun ouders nodig hebben en niet zelf instellingen kunnen wijzigen.

De eerste verantwoordelijkheid voor bewustwording en bescherming ligt thuis, in het gezin

De grote vraag echter die boven allerlei voorstellen en maatregelen blijft hangen, is: hoe en door wie kan de leeftijdsgrens worden gecontroleerd en gehandhaafd? Meestal wordt gewezen naar de aanbieders van onlineplatformen, netwerken en games. De veelgehoorde en niet helemaal onterechte twijfel of die aanbieders wel tot handhaving in staat (willen) zijn, mag geen excuus zijn om controle en handhaving dan maar te laten schieten. Want de eerste verantwoordelijkheid voor bewustwording en bescherming ligt thuis, in het gezin.

Daar krijgen kinderen alles aangereikt om zich motorisch, sociaal en emotioneel te kunnen ontwikkelen tot jongvolwassenen die bewuste, vrije keuzes kunnen maken. Zij zijn met name gebaat bij werkelijke aandacht binnen het gezin, tijd om te spelen en te ontdekken en duidelijkheid, zoals regels voor mediagebruik. Organisaties als Yona en Kliksafe kunnen gezinnen en ouders hierbij ondersteunen, evenals goede regelgeving door de overheid.

Pak de controle terug

Zorgverzekeraar Zilveren Kruis startte onlangs de campagne Social minderen. Hij geeft daarmee een treffend voorbeeld. Met de slogan ”Pak de controle terug over je mentale gezondheid en begin met social minderen” worden met name jongeren, maar ook volwassenen opgeroepen om zélf hun verantwoordelijkheid te nemen. Overmatig socialemediagebruik, zo geven gebruikers zelf aan, kan immers leiden tot gevoelens van eenzaamheid, verminderde concentratie en onzekerheid. Voor kinderen geldt dat niet minder! Wat ons betreft geldt eenzelfde soort slogan, maar dan aangepast, voor ouders en verzorgers van kinderen en tieners: Pak de controle terug over je kinderen door hun schermgebruik te minderen. En hoe meer ouders dat doen, hoe gemakkelijker het wordt.

Yvonne Koopman en Gerdien Lassche zijn respectievelijk voorzitter en bestuurslid van GezinsPlatform.NL. De Week van het Gezin (11 t/m 17 mei) heeft als thema ”Scherm uit, gezin aan” en is een initiatief van GezinsPlatform.NL.