Paus Franciscus (1936-2025) streefde naar eenvoud en barmhartigheid
Paus Franciscus (88), die deze maandag overleed, stond ruim twaalf jaar aan het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk. Hij streefde vooral eenvoud en barmhartigheid na.
„Broeders en zusters. Goedenavond.” De eerste woorden die de Argentijn Jorge Mario Bergoglio op de avond van 13 maart 2013 op het balkon van de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad uitsprak, maakten meteen duidelijk dat de 266e paus niet van opsmuk hield. De nieuwe bisschop van Rome vroeg zich wat verwonderd af waarom de kardinalen, zojuist in conclaaf, hem „uit de verste uithoek van de wereld” hadden geroepen om de afgetreden paus Benedictus XVI op te volgen.
Bergoglio, geboren op 17 december 1936 in Buenos Aires, was de eerste paus uit Latijns-Amerika en de eerste jezuïet in dat ambt. Hij koos niet voor niets voor de naam Franciscus, een duidelijke vingerwijzing naar de dertiende-eeuwse prediker Franciscus van Assisi. De paus kondigde daarmee een programma aan, dat hij bijna twaalf jaar lang nauwgezet zou volgen: liefde voor de armen, zorg voor de schepping en de opbouw van de kerk.
Franciscus liep zelf voorop, wat leidde tot verbazing over zijn onorthodoxe optreden. De paus koos voor een tweekamerappartement in het Vaticaan, reed een eenvoudige Renault 4 uit 1984, lunchte met zwervers, waste en kuste de voeten van gevangenen, en preekte eenvoud en naastenliefde.
Hervormingen
De Rooms-Katholieke Kerk verkeerde bij het aantreden van Franciscus in stormachtig weer: misbruikschandalen, gesjoemel in de bank van het Vaticaan en misstanden in de Romeinse curie, het ambtenarenapparaat van de kerk. De paus maakte meteen na zijn benoeming werk van de noodzakelijke hervormingen, waarbij hij voortbouwde op de fundamenten die Benedictus had gelegd.
Door gerichte benoemingen probeerde Franciscus het Vaticaanse bestuursapparaat doeltreffender en transparanter te maken. Zo verscheen er in 2022 een nieuwe grondwet voor de Romeinse Curie. Franciscus erkende daarnaast dat de Rooms-Katholieke Kerk te laat had ingegrepen bij het seksueel misbruik door geestelijken. De afgelopen jaren werden de regels verder aangescherpt.
„Hij heeft al veel gezaaid, maar de vruchten daarvan worden maar langzaam zichtbaar”, concludeerde de Vlaamse Vaticaanwatcher Emmanuel Van Lierde in zijn in 2023 verschenen boek ”Paus Franciscus. De conservatieve revolutionair”.
Leer
Meer dan zijn voorganger Benedictus XVI, legde Franciscus de nadruk op de praktische kant van het geloof. Hij wilde de kerk van binnenuit hervormen en de geestelijken en parochianen meenemen op de weg van een belerende naar een luisterende, gastvrije kerk. De paus startte in 2021 een synodaal proces over de toekomst van de kerk, waarbij alle leden betrokken werden.
Conservatieve krachten binnen de Rooms-Katholieke Kerk keken ondertussen met gemengde gevoelens naar Franciscus. De paus deed verschillende uitspraken, die erop leken te wijzen dat hij rond thema’s als homoseksualiteit, vrouw en ambt en de rol van leken in de kerk een andere koers wilde varen dan zijn voorgangers.
Dat leidde echter niet tot een verandering in de kerkleer. Het bleef vrouwen verboden geestelijke ambten te vervullen, al kwam er wel ruimte voor leken –mannen en vrouwen– om mee te stemmen tijdens de bisschoppensynode. Priesters mochten onder bepaalde voorwaarden relaties van mensen van hetzelfde geslacht zegenen, maar de visie op het huwelijk bleef gelijk.
Paus Franciscus wist in korte tijd de armoedeproblematiek en de zorg voor de schepping hoog op de agenda van de kerk te zetten. Hij deed dat dat in vele toespraken, maar ook in zijn exhortatie –een brief aan de kerk– ”Evangelii Gaudium” (”De vreugde van het Evangelie”, 2013). In een pauselijk schrijven, de encycliek ”Laudato Si” (”Geprezen zijt Gij”) uit 2015, riep Franciscus iedereen op met respect en eerbied voor de aarde en de armen te zorgen.
Protestanten
Franciscus voerde tijdens zijn pontificaat regelmatig gesprekken met protestanten. De paus, die in 2016 in het Zweedse Lund de startbijeenkomst voor de herdenking van de vijfhonderdste verjaardag van de Reformatie bijwoonde, herhaalde geregeld dat het tijd is voor wederzijdse vergiffenis voor de vervolgingen in het verleden en dat gescheiden optrekken niet goed is. De grote verschillen in visie op onder andere de kerk, het ambt en de sacramenten maakten concrete toenadering echter onmogelijk.
Paus was sociaal progressief en conservatief op het gebied van abortus en euthanasie
Franciscus was een paus met een duidelijk profiel: sociaal progressief inzake onderwerpen als armoede, ongelijkheid en de zorg voor de schepping, conservatief op het gebied van abortus en euthanasie. Anders dan zijn voorgangers gaf hij ruimte aan vragen rond celibaat en vrouwelijke ambtsdragers, al veranderde de leer niet. De taal en de stijl waren veranderd, maar de kerk bleef vooral zoals ze was.
