Verstand op nul als je gelooft?
Het geloof is een bewijs van de dingen die we niet zien, hoe kun je het christelijk geloof dan rationeel verdedigen?
In jouw vraag gaat het ten diepste om de verhouding tussen geloof en verstand. Als ik je vraag goed hoor, zie je een tegenstelling tussen geloof en verstand. De dingen van Gods onzichtbare koninkrijk kun je nooit met je verstand vatten. Alleen de zichtbare dingen kunnen wij begrijpen. Drie overwegingen in reactie op je vraag.
Grabbelton?
Ten eerste heb je er helemaal gelijk in dat het geloof geen rationeel systeem is. Het geloof is geen wiskunde. Het is nodig om daar steeds aan herinnerd te worden. In de geschiedenis zijn er genoeg ontsporingen geweest op dit gebied. En het gaat nog steeds mis. Bijvoorbeeld als iemand zegt: „Als ik uitverkoren ben, kom ik toch wel bij God, al zou ik levenslang tegen God ingaan. En als ik niet uitverkoren ben, kan ik de sterren wel van de hemel bidden, maar dan maak ik geen enkele kans op de zaligheid.” Dit is een logische redenering vanuit Gods verkiezing en onze menselijke onmacht, maar ieder voelt wel aan dat deze redenering niet kan kloppen.
Dit laat ons zien dat we met onze ratio voorzichtig moeten zijn en dat we niet alle geloofswaarheden in een kloppend systeem moeten inpassen. Als we op onze rede afgaan, kunnen we jammerlijk verdwalen.
Is –ten tweede– het tegenovergestelde waar? Is het waar dat geloof en verstand niets met elkaar te maken hebben? Sommige christenen verwerpen het denken over het geloof. „Daar krijg je hete hoofden en koude harten van”, zegt men dan.
Het geloof gaat boven, maar niet buiten ons verstand
Stel dat het waar is dat geloof en verstand niets met elkaar te maken hebben. Dan is elke bewering over God waar. Iemand kan zeggen: „Jezus is niet gelijk aan God, want ik lees in Johannes 14:28 dat de Vader meer is dan Jezus.” Een ander opent Johannes 1:1 en zegt dat Jezus Christus aan God gelijk is. Kunnen deze beide beweringen waar zijn? Hoef je dan verder niet na te denken?
Mijn vrouw was eens bij een huwelijksdienst waarin een ouderling een Bijbel uitreikte aan het bruidspaar. De ouderling zei toen: „De Bijbel is net een grabbelton, ieder haalt er iets anders uit.” Zou dat de bedoeling zijn? Ik meen van niet.
Zo komen we ten derde bij een evenwichtige Bijbelse benadering. De geloofsinhoud gaat boven ons verstand uit, maar het geloof gaat niet buiten ons verstand om. Paulus noemt het geloof verlichting van je verstand (Efeze 1:18).
Christelijk geloof geen irrationele zaak
Dit betekent dat we moeten nadenken over de boodschap van de Bijbel. Misschien heeft de Heilige Geest daarom niet alles heel simpel aan ons gepresenteerd in Zijn Woord. Zo worden we geprikkeld de Bijbel te onderzoeken en verschillende teksten met elkaar te vergelijken. Al studerend lichten er (door de Heilige Geest) steeds nieuwe aspecten op, zodat we ons verwonderen.
Dit betekent ook dat niet elke bewering over het geloof waar is. Een Jehovah’s getuige kan mij verwijten dat ik denk dat 1+1+1=1. Ik kan dan duidelijk maken dat de drie Personen niet drie goden zijn die je bij elkaar kunt optellen. Bovendien zijn de drie Personen niet te vergelijken met drie menselijke personen. Daar komt bij dat oneindig plus oneindig plus oneindig niet driemaal oneindig is. Zo zou er meer te zeggen zijn.
De meest gebruikte tegenwerping tegen het geloof in God gaat over het kwaad in de wereld. Hoe kan er zo veel kwaad in de wereld zijn als God goed is en ook almachtig: het kwaad bewijst dat God niet bestaat. Moeten we ons dat laten aanleunen? De geschiedenis van Jozef laat zien dat deze redenering heel beperkt is. De broers van Jozef hadden alleen maar verkeerde bedoelingen, maar God gebruikte deze verkeerde bedoelingen in Zijn goede plan om hen in de hongersnood te sparen (Genesis 50:20). Als dat geen goede God is!
Zak moleculen?
Nog een voorbeeld: Richard Dawkins meent dat de wereld er beter uit zou zien als er geen religie zou bestaan. Het christelijk geloof zou verantwoordelijk zijn voor kruistochten, slavernij, vrouwenonderdrukking, klimaatcrisis, inquisitie, racisme, homo-onderdrukking, kapitalisme, kolonialisme enzovoorts Ook hier kan ons verstand goede diensten bewijzen. Je kunt verwijzen naar de volhardende kritiek van de evangelical Wilberforce op de slavernij, die uiteindelijk leidde tot het verbod erop. Je kunt ook de tegenvraag stellen of mensen veilig zijn onder het atheïsme: hoeveel mensen zijn er omgekomen onder Stalin? En onder Mao? Je kunt laten zien dat onze rechtspraak, onze ziekenzorg, onze wetenschap en ons respect voor de enkele mens christelijke wortels hebben.
Wat te denken van de gedachte dat het feit dat we God niet kunnen bewijzen laat zien dat God niet bestaat? Zijn wij slechts een zak vol moleculen en bestaat er geen ziel? Er zijn best wel wat argumenten te geven om te laten zien dat de mens meer is dan materie.
Kortom, in de verantwoording van het christelijk geloof kunnen redelijke argumenten wel degelijk een plaats hebben. Ze kunnen het onredelijke van geloofskritiek pareren. Je hebt gelijk: argumenten voeren niet tot het geloof, maar door de verlichting van de Heilige Geest zijn er wel mensen tot geloof gekomen door hun verstand te gebruiken. Dan is geloof ”logic on fire” (Lloyd-Jones). Aanbevolen!
De auteur is hoogleraar theologie en spiritualiteit van het gereformeerd protestantisme aan de Vrije Universiteit.
