In Arnhem ligt de grootste islamitische begraafplaats van West-Europa: „We hebben plannen voor nog zo’n plek”
Er werd drie jaar geleden nog maïs verbouwd. Nu is er op deze voormalige akker in Arnhem plek voor zo’n 20.000 overleden moslims. Gewikkeld in een wade, rustend op hun rechterzij, met het gezicht naar Mekka. Voor ‘eeuwig’.
Wie een rondleiding krijgt op de grootste islamitische begraafplaats van West-Europa, verwacht opgewacht te worden door een moslim. Maar Iman Stratenus, een van de initiatiefnemers van Maqbara Rawdah Al Moslimin in Arnhem, blijkt niet islamitisch te zijn. Hij is van oorsprong zelfs protestant opgevoed. En zijn Arabisch klinkende voornaam? Die blijkt Zeeuws te zijn.
Daar waar de A12 en de A50 elkaar kruisen ligt Maqbara. Een kilometer lang bospad leidt van een jachtige wereld met voortrazende auto’s naar een plek van verstilling en de dood. „We wilden voorzien in een behoefte.” Dat is kortgezegd de reden waarom Stratenus en zijn compagnon Saïd Bouharrou het besluit namen om een islamitische begraafplaats te realiseren. Want met 1 miljoen moslims in Nederland en een begravingspercentage van 100 procent –de islam verbiedt crematie– is er vraag genoeg naar eeuwige grafrust. „Maar aanbod is er nauwelijks.”
Het balletje begint te rollen als Stratenus in 2020 in de Volkskrant een opinieartikel schrijft over de ontwikkeling van natuur in Nederland. Zijn oproep is opmerkelijk: koop boeren uit en maak van half Nederland natuur. In die tijd leest hij ook een interview met Bouharrou. Die roept gemeenten op om vaart te maken met islamitische begraafplaatsen. Nederlandse moslims konden vanwege de coronamaatregelen namelijk niet gerepatrieerd worden naar het land van herkomst. „Zij werden daardoor noodgedwongen in Nederland begraven op algemene begraafplaatsen, waar geen eeuwige grafrust geldt.”
Schaarse grond
Laten we beide wensen combineren, stelt Stratenus aan Bouharrou voor. „Door een islamitische begraafplaats te realiseren wilden we niet alleen de moslimgemeenschap helpen, maar ook een nieuw stuk natuur creëren. Een win-winsituatie.” Het tweetal vindt een afgelegen maïsakker midden in Natura2000-gebied, koopt de grond op en krijgt het bestemmingsplan gewijzigd. De hele procedure –van aankoop tot opening– duurt één jaar en negen maanden. Een stuk sneller dan soortgelijke initiatieven in andere gemeenten, die vaak jaren duren en waar niet zelden een rechter aan te pas moet komen.
De meeste gemeentes zijn er namelijk niet zo happig op om een islamitische begraafplaats te openen, stelt Stratenus, die in het dagelijks leven strategisch adviseur is. „Het ligt politiek gevoelig en de grond is schaars.” Gevolg is dat het jarenlang duurt om een geschikte plek te vinden, de bestemmingsplannen te wijzigen en de bezwaren van omwonenden te weerleggen. „Een stichting moet bovendien eerst in de islamitische gemeenschap met de pet rond om de boel te financieren”, zegt Stratenus.
„Aan een graf mag niet te zien zijn of iemand rijk of voornaam was” - Saïd Bouharrou, mede-initiatiefnemer Maqbara
Waarom Maqbara dan wel zo snel van de grond kwam? „Deze plek ligt midden tussen de bossen, in het buitengebied”, legt hij uit. „Door deze akker te veranderen in een begraafplaats daalde de stikstofuitstoot drastisch. Dat kon de provincie alleen maar toejuichen.” Daarnaast wordt Maqbara volgens Stratenus gerund als een „sociale onderneming. In plaats van de verantwoordelijkheid bij de gemeente te leggen, hebben we zelf het initiatief en de risico’s genomen. De Arnhemse gemeenteraad was daar positief over en stemde bijna unaniem in met het voorstel.”
Voor 4795 euro –inclusief delving en gedenkplaatje– is een volwassen moslim verzekerd van oneindige rust. Om het onderhoud van de begraafplaats ook in de toekomst te garanderen, is er een stichting opgericht. „Een deel van het geld dat we als onderneming binnenkrijgen investeren we in een beleggingsfonds. Met het rendement dat dat oplevert kan het onderhoud tot in lengte van jaren bekostigd worden”, legt hij uit. Om de oneindige grafrust te waarborgen, wordt de stichting op termijn overgedragen aan nabestaanden van overledenen die op Maqbara begraven liggen.
Kruidenmengsel
De begraafplaats oogt sober en sereen. Geen zerken, bloemen of afscheidsgedichtjes hier. Elk graf is bezaaid met een kruidenmengsel en voorzien van een stalen bordje met naam en datum. Als we sterven zijn we gelijk, licht Bouharrou die ingetogenheid aan de telefoon toe. „Iedere moslim keert op dezelfde manier terug naar de Schepper: met zijn goede en slechte daden. Daarom mag niet te zien zijn of iemand rijk of voornaam was.”
„Zeker de tweede en derde generatie wil in Nederland begraven worden” - Saïd Bouharrou, mede-initiatiefnemer Maqbara
De foetusgraven aan de rand benadrukken dat deze serene plek veel verdriet herbergt. Tientallen levens in de knop gebroken. Een van de medewerkers is op deze regenachtige novemberdag bezig met de voorbereidingen voor een begrafenis. Het gat is gegraven. De houten bekisting gezet. Sinds de opening van de begraafplaats vorig jaar zijn er zo’n 800 mensen begraven op deze plek. Gemiddeld zijn er twee begrafenissen per dag. Op de 7 hectare grond is plaats voor zo’n 20.000 graven. Enkele honderden plekken zijn al gereserveerd.
De graven op Maqbara zijn sober. Gedenkstenen zijn niet toegestaan. Na enige tijd wordt er een kruidenmengsel over het graf gestrooid. beeld Sjef Prins 
Maqbara is sinds begin dit jaar open. Er liggen nu zo’n 800 moslims begraven. Er is plek voor ongeveer 20.000 graven. beeld Sjef Prins 
De toegangsweg naar de begraafplaats loopt midden door het bos en is bijna een kilometer lang. beeld Sjef Prins
De graven voor foetussen op de islamitische begraafplaats in Arnhem. beeld Sjef Prins 
Smeekbede aan het begin van de begraafplaats. beeld Sjef Prins „Moslims uit heel Nederland, en zelfs uit Duitsland en België, komen naar Maqbara toe om begraven te worden”, zegt Bouharrou. Spannend was het wel of de islamitische gemeenschap ook achter het initiatief zou gaan staan. „Daarom hebben we er vanaf het begin verschillende moskeeën en islamitische organisaties bij betrokken.” Maar dat het zo goed zou gaan lopen had hij niet verwacht. „Dit is een plan voor de lange termijn. We hadden dan ook ingecalculeerd dat we de eerste jaren verlies zouden maken, maar draaien vanaf het begin quitte.”
Op dit moment worden volgens hem verreweg de meeste Nederlandse moslims nog in het land van herkomst begraven. „Maar sinds corona is er sprake van een kentering. Zeker de tweede en derde generatie wil in Nederland begraven worden.” Binnen tien jaar verwacht hij ook een enorme stijging van het aantal Nederlandse moslimbegrafenissen. „Voor de nabestaanden is het ook fijn dat ze het graf gewoon kunnen bezoeken.”
Om wrijving in de veelheid van islamitische stromingen en culturen te voorkomen, heeft Maqbara duidelijke huisregels. Graven mogen niet bebouwd of versierd worden. En de islamitische rituelen worden in acht genomen (zie kader). Daar onderwerpt nagenoeg iedereen zich aan, omdat er één grote gemene deler is: eeuwige grafrust.
„We hebben er drie sloten opgezet en de sleutels weggegooid” - Iman Stratenus, mede-initiatiefnemer Maqbara
Maar is oneindige ongestoordheid eigenlijk wel te garanderen in een land als Nederland? Niemand kan in de toekomst kijken: de dijken kunnen breken of een storm kan de begraafplaats verwoesten. Bovendien: grond is schaars. Wie zegt dat de gemeente hier over 300 jaar geen woonwijk wil bouwen? „Nee, 100 procent garantie is onmogelijk”, zegt Stratenus. „Maar juridisch gezien zit dit plan dichtgetimmerd. We hebben er drie sloten opgezet en de sleutels weggegooid.”
Dat zit zo: de initiatiefnemers hebben doelbewust gekozen voor een plek in Natura2000-gebied. Daar mag namelijk niet gebouwd worden. „Daarnaast maken we van de plek zelf ook natuur”, verduidelijkt Bouharrou, die advocaat is. „Door kruidenmengsels en grassen te zaaien, maar ook bomen te planten. Die kunnen in de toekomst een monumentale status krijgen, wat extra bescherming biedt.”
Daarnaast is er een kwalitatief recht gevestigd op het perceel. In jip-en-janneketaal: stel, de stichting verliest het eigendom, dan is een nieuwe eigenaar verplicht om de nabestaanden van alle 20.000 overledenen afzonderlijk om toestemming te vragen om wat anders met de grond te mogen doen. Nagenoeg onmogelijk dus.
Moslimcritici
De vraag naar eeuwige grafrust zal alleen nog maar toenemen, schat het duo in. En daarom hebben ze vergevorderde plannen voor nog zo’n begraafplaats. Wederom nabij Natura2000-gebied, maar dit keer in het westen van het land. De gesprekken met de boer zijn al gevoerd, de grond is aangekocht; ongeveer 10 hectare. Nu nog de bestemmingsplannen gewijzigd krijgen. De verwachting is dat de begraafplaats binnen twee jaar opengaat. Zeggen op welke plek die komt, willen ze niet. „Maar het is ergens in de Randstad.”
De reactie van moslimcritici op nog zo’n exemplaar laat zich raden: Nederland islamiseert. Hoe kijkt het duo daar zelf naar? „Als moslims zich na hun dood naar het land van herkomst laten repatriëren, wordt er gezegd dat ze niet ingeburgerd zijn. En als ze zich hier laten begraven is men van mening dat Nederland islamiseert. Wij zien dit juist als de ultieme integratie. Want moslims zeggen daarmee: „Wij zijn van wieg tot en met graf Nederlander. Dit is ook ons land.””
