In de Joodse en de islamitische traditie is de ”eeuwige” grafrust een belangrijke waarde. Waarom zouden christenen hierin een andere afweging maken? De uitgifte van graven voor onbepaalde tijd is in Nederland nog steeds wettelijk mogelijk.
Onlangs was de opening van de islamitische begraafplaats in Arnhem in het nieuws. Deze particuliere begraafplaats garandeert ”eeuwige” grafrust. Islamieten en ook Joden willen namelijk niet dat een graf na verloop van tijd geruimd wordt. Moet dat voor christenen niet evenzeer van belang worden geacht? De twee hoogleraren aan wie om een mening werd gevraagd (RD 11-1) gingen er wel wat gemakkelijk aan voorbij.
Bijbelse traditie
Steeds meer gemeenten gaan in verband met ruimtegebrek over tot het ruimen van graven. Alle beenderen van het geruimde gedeelte van de begraafplaats worden dan bijeengelegd in een massagraf. Een graf kan op verschillende manieren worden geruimd. Het is wel een groot verschil of de beenderen van een aantal rijen graven bij elkaar worden gelegd, zodat er bijna gesproken kan worden van een massale herbegrafenis, of dat een machine een heel vak met graven in een grote knekelput schuift.
Als het om grafrust gaat, moeten we denken aan een bijzondere gebeurtenis ten tijde van koning Josia. Deze koning laat de beenderen van de heidense profeten verbranden, maar dan ziet hij een grafteken van de man Gods uit Juda. Dat graf laat hij dan met rust (2 Koningen 23:18).
Het valt op dat in de Bijbel aan begraven grote waarde wordt gehecht. In het graf worden de beenderen bewaard. Het woord ”bewaren” geeft aan dat het om iets kostbaars gaat. De Heere verlost niet alleen de ziel van Zijn volk, maar ook het lichaam. Het lichaam is dan een tempel van de Heilige Geest (1 Korinthe 6:19). Daarom behoort God ook met het lichaam geëerd te worden (Romeinen 12:1; 1 Korinthe 6:13; Filippenzen 1:20). Uit het Oude Testament weten we hoe belangrijk de aartsvaders de plaats van hun graf vonden.
Ook Christus is begraven. Ja, wat meer is: Hij is opgestaan! Christus heeft het graf van Zijn volk geheiligd. In dit verband is ook 1 Korinthe 15:42-44 van belang: mag de daar beschreven gang (begraven-zaaien-opwekken) door ons worden verstoord? Het lijkt dan ook geheel in lijn met de Bijbelse traditie om zoveel als mogelijk is het ruimen van graven te voorkomen.
Dat kan op verschillende manieren. Allereerst door de grafrechten tijdig te verlengen. Het grafrecht van een particulier graf (ook wel koopgraf genoemd) kan elke tien jaar (opnieuw) verlengd worden. Dit kan eindeloos doorgaan, mits uiteraard aan de belangrijkste (vooral financiële) verplichtingen wordt voldaan. Omdat daaraan nogal eens niet (meer) wordt voldaan, wordt uiteindelijk de grafrust verstoord; het graf wordt (op)geruimd. Het verlengen van het grafrecht lijkt op de lange termijn ondoenlijk, maar er is ook een heel natuurlijke mogelijkheid.
Schudden
Het is in veel gevallen ook mogelijk om een graf te laten ”schudden”. Daarbij wordt het (familie)graf geopend en worden de beenderen ”geschud”: nadat de kistresten zijn verwijderd, worden de overblijfselen onder in hetzelfde graf opnieuw begraven. Het schudden is ook wel te vergelijken met de Joodse gewoonte om een jaar na de begrafenis de beenderen te verzamelen in een kleine kist, een ossuarium. Daardoor werd het mogelijk dat een familielid van hetzelfde graf gebruik kon maken. Daarom lezen we bijvoorbeeld van een koning dat hij begraven werd „met zijn vaderen”. Dit geldt ook voor de erfbegrafenis van Jacob. Na het schudden kan de familie weer van het graf gebruikmaken. Op deze wijze kan generaties lang hetzelfde graf intact blijven. Het kan dan met recht een familiegraf genoemd worden.
Private begraafplaats
In de Nederlandse wetgeving ligt het accent op de eigen, individuele verantwoordelijkheid, terwijl het begraven en de duur en garantie van de grafrust in veel andere landen als een collectieve verantwoordelijkheid worden beschouwd. Het is goed om te weten dat religieuze groeperingen –de wetgever spreekt van kerkgenootschappen– de mogelijkheid hebben om zelf begraafplaatsen op te richten en te beheren, en om daar de graven zo lang in stand te houden als men maar wil. De uitgifte van graven voor onbepaalde tijd behoort in Nederland wettelijk nog steeds tot de mogelijkheden. Rooms-katholieke, hervormde en Joodse kerkgenootschappen maken van dit aloude recht nog altijd gebruik en moslims nu dus ook. In de Joodse en de islamitische traditie is de ”eeuwige” grafrust een belangrijke waarde. Waarom zouden christenen een andere afweging maken?
Het is nog steeds mogelijk om zelf begraafplaatsen op te richten en te beheren. Het gaat dan niet om een publieke, maar om een private begraafplaats. Dat zijn doorgaans begraafplaatsen waar de grafrust voor onbepaalde tijd geldt.
Een variant op het oprichten van een eigen begraafplaats is het privatiseren van een algemene begraafplaats. Diverse gemeenten onderzoeken de mogelijkheden om de kosten van de begraafplaatsen te drukken. Daarbij kan worden overwogen de begraafplaats over te dragen aan een stichting, vereniging of kerkgenootschap. Het is aan te bevelen dat, als een gemeente dit overweegt, hierop serieus wordt ingegaan. De kerken zouden hierin het voortouw kunnen nemen. De grafrust voor onbepaalde tijd kan dan op deze wijze eenvoudig worden geregeld.
Nieuwe verzuiling?
Nu kan tegen deze gedachte worden ingebracht dat het toch niet nodig is om de begraafplaatsen te verzuilen. Hebben we straks een rooms-katholieke, een Joodse, een islamitische en een reformatorische begraafplaats? Dat wordt niet bedoeld. Het gaat erom dat er begraafplaatsen komen waar de grafrust voor onbepaalde tijd geldt. Wie dat wenst, kan daar begraven worden, mits uiteraard aan de (financiële) verplichtingen wordt voldaan. Daarmee blijft zo’n begraafplaats algemeen toegankelijk en kan er samengewerkt worden met een ieder die dezelfde doelstelling heeft.
Niet ”eeuwig”
De uitdrukking ”eeuwige” grafrust is overigens niet juist. Eens zullen we allemaal ontwaken (Daniël 12:2). Dat geldt eveneens voor degenen die in een massagraf of een knekelput liggen. De grafrust is eindig! We moeten hierin dan ook niet doorslaan en het ruimen van graven scherp veroordelen. Maar als de grafrust voor onbepaalde tijd vrij eenvoudig geregeld kan worden, waarom zouden we dat dan nalaten?
Het belangrijkste is echter dat we werkelijk mogen geloven en eens zullen ervaren „dat ook dit mijn vlees, door de kracht van Christus opgewekt zijnde, wederom met mijn ziel verenigd en aan het heerlijk lichaam van Christus gelijkvormig zal worden.” (Heidelbergse Catechismus, Zondag 22)
De auteur schreef voor het kerkblad ”De Wachter Sions” verschillende malen over grafrust.
