Als je de sociale media moet geloven, lijkt het oosters-orthodoxe christendom steeds meer protestanten aan te trekken. Is dat ook zo?
„We moeten niet overdrijven, maar er is sprake van een toenemende belangstelling voor het oosters-orthodoxe christendom”, bevestigt ”vader” Jewsewy, rector van de Russisch-orthodoxe parochie in Zwolle en Leeuwarden. Ook andere Russisch-orthodoxe en Grieks-orthodoxe parochies in Nederland stellen dat protestanten nieuwsgierig zijn naar hun kerk en zich bij de 140.000 Nederlandse orthodoxen voegen. „Deze ontwikkeling zie je niet alleen in Nederland, maar wereldwijd”, vult priester Stephan Bakker van de orthodoxe parochie in Amersfoort aan.
Twee bekeerlingen zijn Bram Metselaar (24) en Ruben Brouwer (39), van huis uit protestants. Metselaar was gedoopt in een gereformeerde kerk en ging regelmatig naar de kerk, „maar later verwaterde dat”. Brouwers wortels liggen in een zelfstandige evangelische gemeente. Hij ging in zijn kinderjaren niet vaak naar de kerk, maar is wel christelijk opgevoed.
Zoektocht
Brouwer had in 2011 een „radicale” bekeringservaring en werd gedoopt in een baptistengemeente in Drachten. Bij Metselaar ging het „minder radicaal”. Rond zijn negentiende ging hij op zichzelf wonen en verdiepte hij zich in het christendom.
Het werd voor beiden een zoektocht naar God en naar de ware kerk. Ze bezochten protestantse kerken, maar begonnen te twijfelen. Brouwer: „Bij de hedendaagse erediensten in veel protestantse gemeenten miste ik eerbied en heiligheid.”
„Rookmachines en bands zijn mijns inziens niet de manier waarop de apostelen God aanbaden” - Bram Metselaar, bekeerling Oosters-Orthodoxe Kerk
Metselaar: „In sommige evangelische kerken heb je rookmachines en bands. Dat is mijns inziens niet de manier waarop de apostelen God aanbaden. Daarbij is de protestantse kerk sinds de Reformatie sterk versplinterd door een van de pijlers van de Reformatie: ”Sola Scriptura”. Ik begon me af te vragen: wat is het geloof geweest van de apostelen, dat tot op de dag van vandaag is overgeleverd?”
Later bezocht Brouwer diensten bij gemeenten van reformatorische baptisten. „Maar de gereformeerde opvattingen over onze totale verdorvenheid en de onvoorwaardelijke uitverkiezing zijn volgens mij on-Bijbels. Ik kon die niet rijmen met een liefdevolle God en het beeld dat ik van Christus had. Hij wil namelijk dat iedereen behouden wordt.”
Mystiek
De zoektocht begon zich te richten op de oosters-orthodoxe traditie. Brouwer: „Op een gegeven moment zag ik op internet een debat tussen de oosters-orthodoxe apologeet Jay Dyer en een moslim over de Drie-eenheid. Dyer formuleerde zijn argumenten op een manier die ik niet eerder gehoord had. Geïnteresseerd verdiepte ik me in de oosters-orthodoxe theologie. Er ging een wereld voor me open.”
Metselaar: „Ik las eens een boek van de orthodoxe priester Seraphim Rose. Zijn inzichten over Christus als het Antwoord op de geestelijke leegte in de wereld waren nieuw voor me. Ik wilde meer van zijn kerkgenootschap weten.”
Er was meer wat Metselaar ontdekte: „Wat ik in het boek las, ervoer ik ook wanneer ik een orthodoxe kerk binnenliep. Er heerst een bepaalde mystiek: met de oosterse liturgie ben ik in een kerk die er duizend jaar geleden ook had kunnen staan. Ik zag in dat bij de oosters-orthodoxe kerken Christus wordt aanbeden op een manier die niet afwijkt van de apostolische wijze van aanbidding.”
Iconen
Oosters-orthodoxen gebruiken iconen om zich op Christus te richten. Of dat wel Bijbels is? Metselaar: „Dit is een voortzetting van de eredienst in de tempel, in de tijd van het Oude Testament. Maar de offerdienst en andere zaken zijn vervangen door de aanbidding van Christus.”
Na enige jaren maakten Metselaar en Brouwer de overstap naar de Russisch-Orthodoxe Kerk. Brouwer in Leeuwarden en Metselaar in Zwolle.
Waarom werden ze niet rooms-katholiek? Brouwer: „Door het lezen van enkele apostolische vaders en kerkvaders zag ik dat de volledige orthodoxe traditie loopt van de tijd van de apostelen tot de Oosters-Orthodoxe Kerk van nu.”
Die lijn zagen zij niet bij de Rooms-Katholieke Kerk. Metselaar: „Onder andere het toevoegen van „en de Zoon” aan de geloofsbelijdenis van Nicea en de onfeilbaarheid van de paus, die als alleenheerser juridisch gezag uitoefent over de kerk, zijn latere bedenksels. Bij de Oosters-Orthodoxe Kerk is iedere bisschop gelijkwaardig. Zij houdt vast aan de leer van de oecumenische concilies. En bij sommige gezaghebbende concilies was de paus niet eens aanwezig.”
Geschiedenis
Naast de afwijzing van de paus als hoofd van de kerk zijn er andere dogma’s die de Oosters-Orthodoxe Kerk kenmerken, zegt dr. Nick Needham, docent aan het Highland Theological College in Dingwall, Schotland. In zijn vijfdelige kerkgeschiedenisserie ” 2000 years of Christ’s power ” beschrijft hij uitvoerig de oosterse kerkgeschiedenis, „omdat de oosterse kerk in veel kerkgeschiedenissen te weinig aandacht krijgt ten opzichte van de westerse kerk”.
„De Oosters-Orthodoxe Kerk waar wij het over hebben, is een van de drie oosterse tradities binnen de kerk”, zegt Needham. „De andere twee zijn de Oriëntaalse Kerk en de Assyrische Kerk. De oosterse en westerse kerk scheurden in 1054, omdat de westerse kerk de woorden „en de Zoon” toegevoegd had aan de geloofsbelijdenis van Nicea. In de eeuwen daarvoor was besloten dat niemand hiervan mocht afwijken. Met de toevoeging van die woorden was dat volgens de oosterse kerk wel gebeurd.”
De kerkhistoricus noemt enkele kerndogma’s van de Oosters-Orthodoxe Kerk: „Oosters-orthodoxen maken onderscheid tussen God en Zijn eigenschappen, maar volgens veel westerse theologen zijn God en Zijn eigenschappen één. Dit is de leer van de éénvoudigheid van God. Als je echter God vereenzelvigt met Zijn eigenschappen, strijdt dat volgens orthodoxen met het gezond verstand. Gods rechtvaardigheid zou dan hetzelfde zijn als Zijn wijsheid of almacht.”
Iconen spelen een „grote rol” in de oosters-orthodoxe eredienst. „Dit zijn geen beelden, maar tweedimensionale afbeeldingen van Jezus en de heiligen. Net als rooms-katholieken maken orthodoxen onderscheid tussen het aanbidden van God en de verering van heiligen. Iconen worden vereerd omdat deze de heiligen vertegenwoordigen.”
„De Russisch-orthodoxe catechismus van Filaret van Moskou rekent net zo veel Bijbelboeken tot de canon als de protestanten” - Dr. Nick Needham, docent aan het Highland Theological College in Dingwall
In de praktijk valt het onderscheid tussen ”vereren” en ”aanbidden” gemakkelijk weg, constateert Needham. „Tijdens een orthodoxe eredienst zag ik bijvoorbeeld mensen plat neervallen. Ze riepen minutenlang: „O, bid voor ons!””
Verzoening
Het valt Needham op dat sommige moderne orthodoxe theologen „geobsedeerd lijken” door de leer van de verzoening door voldoening. Waarom dat zo is, weet hij niet. „Ze ontkennen die, terwijl veel oosterse kerkvaders die uitdrukkelijk leerden.”
Dan is er de ”theosis” of ”vergoddelijking”. „De vereniging met Christus vergoddelijkt volgens orthodoxen de menselijke natuur. Gelovigen worden verheerlijkt met Zijn heerlijkheid, en onsterfelijk met Zijn onsterfelijkheid. Op zijn protestants uitgedrukt: heiligmaking plus verheerlijking. Ook hebben mensen volgens orthodoxen de vrijheid om Gods genade te aanvaarden en mee te werken aan hun behoud.”
Niet alle orthodoxen rekenen evenveel Bijbelboeken tot de canon, stelt Needham. „De Russisch-orthodoxe catechismus van Filaret van Moskou rekent net zo veel Bijbelboeken tot de canon als de protestanten, terwijl Grieks-orthodoxen ook de apocriefe boeken als canoniek lijken te aanvaarden.”
Needham ziet onder protestanten een „duidelijke toename” van interesse in het oosters-orthodoxe christendom. „Niet zozeer bij gereformeerde christenen die belijdenisgeschriften hanteren. Vooral bij andere protestantse groeperingen.”
Primitief
De Amerikaan Joshua Schooping was in zijn jeugd bekend met die „andere protestantse groeperingen”. De 45-jarige voorganger groeide op in een onchristelijk gezin, maar zijn moeder was „zoekende” en nam hem mee naar een protestantse kerk. Op de middelbare school kreeg hij christelijke vrienden.
Later werd hij oosters-orthodox. Tot 2021 was hij Russisch-orthodox priester in Kissimmee, Florida. Nu is hij luthers predikant in Russellville, Arkansas.
Schooping las in zijn tienerjaren vaak de Bijbel. Maar niemand legde hem leerstellingen als de Drie-eenheid en verzoening door voldoening uit. „Ik worstelde met de leer van de vertoornde God Die bevredigd moest worden. Als God genadig is, hoeft Hij Zijn Zoon toch niet te offeren? Ik vond het maar primitief.”
Gezag
De pastor studeerde na de middelbare school oosterse filosofie. Toch was hij al die tijd op zoek naar Christus, vertelt hij. „Ik was inmiddels getrouwd en we verwachtten ons eerste kind. Plotseling was het alsof God mij vroeg: wat wil je je zoon geven? Jouw beste theorieën van je natuurlijke verstand of wil je hem het beste van Mijzelf geven? Die vraag kwam met zo veel gezag, dat ik overtuigd werd dat ik een kerk moest zoeken in plaats van alle vragen met mijn eigen verstand proberen op te lossen.”
Maar welke kerk? Schooping bezocht enkele maanden een gereformeerde baptistengemeente. Deze benadrukte sterk de leer van verzoening door voldoening. „Dat was tegen het zere been van mijn newageachtige manier van denken over een God die genadig alle zonden door de vingers ziet.”
Rond deze tijd verdiepte Schooping zich in oosters-orthodoxe theologie. „Veel oosters-orthodoxe theologen zijn niet zo scherp wat betreft de leer van de verzoening door voldoening. De oosterse kerk heeft een rijkdom aan trinitarische theologie en leek een antwoord te bieden tegen de zeer vervallen westerse kerk.”
Deze en andere gedachten leidden ertoe dat hij zich aansloot bij de Orthodox Church in America (OCA), een bisdom van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Enkele jaren later, in 2011, besloot hij de opleiding tot priester te volgen aan het seminarie van Saint Vladimir in New York.
Twijfel
Toch kreeg Schooping vragen. Het eerste „zaadje van twijfel” werd geplant toen hij erachter kwam dat de leer van verzoening door voldoening door verschillende vroege en latere oosterse kerkvaders geleerd werd. „Onder wie F ilaret van Moskou , Theophylactus en Cyrillus van Alexandrië . Ik dacht: wat is er nog meer verkeerd?”
De predikant stuitte op „ karikaturen ” die sommige oosters-orthodoxen maakten van protestantse opvattingen. „Bijvoorbeeld dat het protestantisme in wezen alleen draait om de verlossing van de toorn van God, terwijl de Westminster Confessie zegt dat de uitverkorenen een nieuw hart, verlossing van de zonde en kinderlijke liefde tot God krijgen.”
„Twijfel aan je eigen geloofsopvattingen is Gods uitnodiging om dieper te graven naar de waarheid” - Joshua Schooping, luthers predikant in Russellville, Arkansas (VS)
De zoektocht ging verder en de twijfels werden groter. „Tijdens de coronalockdowns bestudeerde ik de Schrift en de gezaghebbende regels van de kerk. Die regels zeiden iets anders dan de oecumenisch klinkende woorden van hedendaagse oosters-orthodoxen die mij zo aangetrokken hadden. Wanneer je bijvoorbeeld niet buigt voor de iconen, ben je veroordeeld tot de hel.”
Advies
Schoopings onderzoek naar de leer van de rechtvaardiging door het geloof alléén bracht „de grootste twijfel” teweeg. „Door veel oosters-orthodoxen wordt die leer neergezet alsof deze een vrijbrief is om te zondigen. Maar dat is een onjuiste voorstelling, want het levende geloof brengt altijd vruchten voort in de vorm van goede werken. Ik werd overtuigd dat deze leer de waarheid is, besloot mijn priesterambt neer te leggen en keerde terug naar de protestantse kerk.”
Wat wil de predikant protestantse twijfelaars meegeven? „Vraag jezelf af: waar komt mijn kerk vandaan? Onderzoek het en ga via de theologen van je eigen kerk richting de kerkvaders. Zo krijg je een volledig beeld van de kerkgeschiedenis. Twijfel aan je eigen geloofsopvattingen is Gods uitnodiging om dieper te graven naar de waarheid.”
