De Indonesische gereformeerde theoloog Audy Santoso promoveert er volgende week op aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Zijn studie neemt de lezer mee naar Griekse kerkvaders, Calvijn en verschillende moderne theologen. Onderwerp is de eenheid met God, of met een theologische vakterm: de vergoddelijking (Grieks: theosis) van de mens. Dit begrip is ingeburgerd in de Oosters-Orthodoxe Kerk en onder de Griekse kerkvaders en gaat terug op 2 Petrus 1:4, waar de gelovige de belofte ontvangt eens de goddelijke natuur deelachtig te worden. Irenaeus stelt dat we worden „wat God Zelf is.”

Santoso vergelijkt in zijn proefschrift ”Union with God: An Assessment of Deification in the Theologies of Robert Jenson and John Calvin” de oosters-orthodoxe traditie met de Amerikaanse lutherse theoloog Robert William Jenson (1930-2017) en Calvijn. Santoso typeert Jenson en Calvijn als oecumenische theologen in de zin dat zij bruggen wilden bouwen tussen de confessionele geloofsrichtingen. Uiteindelijk staat Santoso een synthese voor tussen de Orthodoxe Kerk en de Reformatie.

Santoso: „Na de val van Constantinopel in 1453 vluchtten oosters-orthodoxe theologen naar het Westen en brachten hun Griekse manuscripten mee. Deze versterkten de Reformatie in hun beoogde terugkeer naar de Schrift. Oosters-orthodoxe theologen die in de vorige eeuw de communistische landen verlieten, hebben hun theologie geïntroduceerd in het Westen, dat onder invloed stond van een humanistische en seculiere wereldbeschouwing. Ik ben blij dat westerse theologen uit rooms-katholieke, lutherse en gereformeerde hoek door de orthodoxe traditie gestimuleerd werden om zich met deze ”theosis” bezig te houden. In mijn onderzoek ontdekte ik dat de bestemming van de gelovige om één met God te worden, de hoop was die ook Calvijn bezielde.”

Ligt dat niet gevoelig: Calvijn in het gezelschap van de Oosters-Orthodoxe Kerk?

„Ik was er in het begin van mijn studie wel een beetje sceptisch over of Calvijn deze notie van vergoddelijking kende. Maar ik was opgewonden toen ik letterlijk bij hem las dat het doel van het Evangelie is om de gelovige te vergoddelijken. Natuurlijk, Calvijn blijft een voorzichtig theoloog en formuleert: „als we het zo mogen zeggen”, maar hij zegt het toch maar. Terwijl het Westen de nadruk legt op de verzoening van Christus door het kruis, accentueert de oosterse traditie de menswording van God in Christus. Ik laat zien dat de notie van theosis er altijd bij Calvijn is geweest.”

Hoe zou u uw proefschrift nu kort samenvatten?

„Jenson schrijft: Het einde van alles is muziek. In de geest van de gereformeerde theologie zeg ik aan het slot van mijn boek: Het einde is de lofprijzing. Het zal zijn een heerlijk feest, waarbij de zintuigen van zien en horen voluit tot hun recht komen. Maar de grens tussen schepsel en Schepper blijft ook in de voleinding.”

Indonesië

Santoso is lid van de evangelisch-gereformeerde kerk Gereja Reformed Injli Indonesia (GRII), waarvan de bekende Stephen Tong leider is. Uit deze kerk ontwikkelde zich het Internationaal Gereformeerd Evangelisch Seminarie (STTRII/IRES), dat nauwe banden onderhoudt met Westminster Theological Seminary (VS) en partner is van Refo500. Santoso is recent benoemd tot studentendecaan van de opleiding, die op dit moment bijna 100 studenten kent uit Indonesië en China. Hij is ook actief voor het blad ”Unio cum Christo”, het gemeenschappelijke orgaan met Westminster Theological Seminary, dat nu zijn zesde jaar ingaat.

Santoso kijkt met vertrouwen naar de toekomst. „Als christen in een land met vele religies en culturen hebben we een relatief beschermde vrijheid om het Evangelie te verkondigen. Vriendschapsevangelisatie met moslims is in Indonesië altijd mogelijk geweest. Ik geloof dat onze huidige president, die nu in zijn tweede termijn zit, de tolerantie binnen de samenleving opnieuw versterkt. De nieuw benoemde minister van religie is afkomstig uit Nahdlatul Ulama, een gematigde moslimorganisatie. Hij wordt door christenen volledig gesteund. Niet alle moslims zijn extremisten.”

Stephen Tong is met zijn 81 jaar nog steeds in een goede editie, aldus Santoso. „Als er geen pandemie was geweest, zou hij nog steeds actief zijn met het reizen naar ten minste honderd steden in Indonesië en daarbuiten. Zijn passie is nooit verdwenen. Hij bedient christenen van alle leeftijden, inclusief kinderen die hij antwoord geeft op hun vragen.”