Het is niet de eerste de beste organisatie die deze scherpe kritiek geeft. Die komt van de Verenigde Naties (VN). Die hebben in 2006 het verdrag inzake rechten van personen met een handicap (het VN-verdrag Handicap) opgesteld. Dat wil „de rechten en waardigheid van personen met een handicap of beperking beschermen”.

Nederland heeft dat verdrag in 2016 ondertekend. Een comité dat erop toeziet of de VN-leden zich voldoende inspannen om mensen met een beperking in staat te stellen volwaardig aan de maatschappij deel te nemen, heeft de situatie in Nederland onder de loep genomen.

Het beeld dat daarover uit het rapport naar voren komt, liegt er niet om. Want ook al start het rapport met zeven positieve punten, het vervolgt met een lange lijst van in totaal 96 punten van zorg. Uit het rapport rijst een beeld op van een samenleving waarin de gezonde, sterke en zelfredzame mens de norm is. Die samenleving vertoont de neiging om alles en iedereen die daarvan afwijkt uit te sluiten.

Soms in de meest letterlijke zin, zo blijkt uit artikel 20b van het rapport. Daarin uit het comité zijn bezorgdheid over de melding van druk van zorgverleners op ouders die zwanger zijn van een kindje met Down, of een andere beperking, om de zwangerschap af te breken. Ook in artikel 42a van het rapport klinkt dit scherp door. Daarin wordt de zorg uitgesproken over het opgenomen zijn in een instelling zonder uitzicht op terugkeer naar huis, terwijl er bovendien meldingen van geweld en misbruik in instellingen gedaan zijn.

Het rapport wekt de indruk dat de Nederlandse samenleving het kwetsbare leven zo niet minacht, dan toch ten minste onderwaardeert. Hoe is dit mogelijk, in een welvarend land als Nederland? Wat zegt dit over de staat van onze beschaving? Als de mate van beschaving van een land is af te meten aan de zorg voor het kwetsbare leven (dat wordt vaak gezegd), dan staat het er met onze beschaving niet zo best voor.

Van beschavingen weten we uit de geschiedenis dat deze opkomen, blinken en verzinken. Vorige jaar publiceerden Martin Scheffer en collega’s een boeiend artikel (PNAS, 20-11-2023) over dat ”blinken” en ”verzinken” van beschavingen. Zij noemen factoren die een samenleving kwetsbaar lijken te maken voor teloorgang, zoals rijkdom die steeds meer in handen komt van een kleine elite (waardoor de kloof tussen elites en de overige burgers groter wordt), slechtere besluitvorming (waarin de gemaakte keuzes eerder in het voordeel zijn van de elite dan van het publiek) en toenemende complexiteit van maatschappelijke systemen die te veel middelen opslokken. Het VN-rapport kan gemakkelijk het gevoel geven dat dit ook het beeld van onze samenleving is, onbarmhartig zichtbaar gemaakt in het rapport.

Is dit het dan? Moeten we het hoofd in de schoot leggen? Nee. Ook al richt dit rapport zich op de overheid, het kan ons ook helpen om naar ons eigen denken en handelen te kijken. Bloeiende beschavingen worden gekenmerkt door gezonde gemeenschapszin, waarbij mensen voor en met elkaar de schouder eronder zetten. Daar kun je ook als individu mee beginnen. Bijvoorbeeld door jezelf de vraag te stellen: Ben ik bereid de tweede mijl te gaan met mijn kwetsbare medemens, zoals de Heere Jezus zijn discipelen in Matthéüs 5:41 leerde, ook als dat moeilijk is? Dat is genoeg. En tegelijk kan dat een wereld van verschil maken voor de ander, zodat die toch volwaardig aan onze samenleving kan deelnemen.

De auteur is universitair hoofddocent verpleegkunde in het Leids Universitair Medisch Centrum.