Eerst wat betreft die neerslag. Cijfers van een Oostenrijkse weerblog illustreren hoe extreem die was. Volgens de blog viel er in de afgelopen vier dagen in St. Pölten meer regen (361 mm) dan in de hele herfst van 1950 (355 mm). Dat was de natste herfst daar.

Johanna Mikl-Leitner, premier van de noordoostelijke deelstaat Neder-Oostenrijk, had het dan ook over „een situatie die we nooit eerder hebben meegemaakt”.

Nieuws in beeld

Poolse reddingswerkers evacueren een hond in het dorpje Rudawa. beeld AFP, Sergei Gapon 

Poolse reddingswerkers in het dorpje Rudawa. beeld AFP, Sergei Gapon  

De straten van het Poolse Glucholazy staan onder water. beeld AFP, Sergei Gapon

Een auto wordt meegesleurd door het water in Glucholazy in Polen. beeld AFP, Sergei Gapon

Een auto is verwoest door een omgevallen boom in het Slowaakse Bratislava. beeld AFP, Tomas Benedikovic 

Een barretje langs de Donau in Wenen is compleet overstroomd. beeld AFP, Joe Klamar

Lokale inwoners in het Hongaarse Szigetmonostor helpen bij het plaatsen van zandzakken om overstromingen te voorkomen. beeld AFP, Kisbenedek

Woningen in het Tsjechische Bela pod Pradedem zijn zwaar beschadigd. beeld AFP, Michal Cizek

Dan nu de link met klimaatverandering. Bij het ontstaan van deze extreme regen speelden twee zaken waar de door de mens veroorzaakte opwarming invloed op kan hebben.

De eerste is een beetje ingewikkeld. Het heeft ermee te maken dat de hevige buien bleven hangen boven de regio. De regen zat klem tussen twee sterke hogedrukgebieden. Normaal duwt de jetstream –een sterke wind hoog in de atmosfeer– hoge- en lagedruksystemen boven Europa richting het oosten. Die jetstream werd nu geblokkeerd door een hogedrukgebied boven West-Rusland, waardoor een lagedrukgebied ‘vast’ kwam te zitten (zie animatie in onderstaand bericht op X). De wetenschap is er nog niet over uit of zulke blokkades en een wispelturige jetstream vaker voorkomen door de opwarming van de aarde. Aanwijzingen daarvoor zijn er wel.

Gewelddadiger

De tweede factor die een rol speelt is de hoeveelheid regen die uit de plensbuien viel. Daarbij is het verband met de opwarming zeer duidelijk. De Duitse klimaatwetenschapper prof. dr. Stefan Rahmstorf reageerde op X: „Elke mediabijdrage over overstromingen moet mensen ook informeren over de achtergrond: dat door de mens veroorzaakte klimaatverandering extreme regen frequenter en gewelddadiger maakt. Dit is wetenschappelijk bewezen en de consensus.”

Wat die wetenschap dan onder meer ontdekte? Bijvoorbeeld dat warmere lucht meer vocht kan bevatten. Per graad opwarming zit er zo’n 7 procent meer waterdamp in de atmosfeer. Deze wetmatigheid is al in 1834 ontdekt door de Franse natuurkundige Benoît Clapeyron .

In een eerste analyse concludeerden onderzoekers van ClimaMeter dat uit de buien van afgelopen dagen tot zo’n 20 procent meer regen viel dan bij vergelijkbare gebeurtenissen in de tweede helft van de vorige eeuw.

Al meer dan dertig jaar waarschuwen onderzoekers dat de opwarming van de aarde tot meer extreme neerslag zal leiden. In eerste instantie bleek dat nog niet zozeer uit de waarnemingen, maar inmiddels tonen studies dat onmiskenbaar aan. Zo bleek uit een onderzoek uit 2021 nog dat een op de vier regenvalrecords uit het vorige decennium te herleiden is tot klimaatverandering.

De regenbuien kregen ook extra voeding door verdamping van zeewater uit een warme Zwarte Zee en een recordhete Middellandse Zee. In augustus werd daar de hoogste gemiddelde temperatuur ooit gemeten: 28,47 graden. Daarmee ging het hitterecord dat nog maar een jaar stond alweer uit de boeken. De regel is: hoe warmer het water aan de oppervlakte, hoe meer verdamping. En dus hoe meer regen.

Slecht voorbereid

„Zulke catastrofale regenval is precies wat wetenschappers verwachten van klimaatverandering”, reageert dr. Joyce Kimutai desgevraagd. Kimutai onderzoekt extreme weergebeurtenissen voor onder meer het World Weather Attribution. Deze organisatie hoopt later deze of volgende week een studie te publiceren die laat zien in hoeverre de overstromingen in Centraal-Europa te relateren zijn aan klimaatverandering. Het verband lijkt echter al op voorhand duidelijk. „Overstromingen als deze kunnen tientallen mensenlevens kosten en miljarden euro’s aan schade veroorzaken, en ze zullen alleen maar erger worden, totdat we fossiele brandstoffen vervangen door schonere, hernieuwbare energiebronnen”, aldus de klimaatonderzoeker.

Volgens Kimutai laten de overstromingen zien hoe slecht de wereld is voorbereid op extreme gebeurtenissen die passen bij een klimaat dat al 1,3 graad is opgewarmd. „We zijn op weg naar meer dan 2,5 graad opwarming vóór 2100, dus we moeten ons voorbereiden op de gevolgen van extreem weer dat steeds vaker zal voorkomen.”

„Zolang de wereld olie, gas en steenkool verbrandt, zullen zware regenval en andere extreme weersomstandigheden toenemen” - Dr. Friederike Otto, hoofddocent klimaatwetenschap aan het Grantham Institute

Dr. Friederike Otto, hoofddocent klimaatwetenschap aan het Grantham Institute in Londen, zegt desgevraagd dat de overstromingen van dit weekend aantonen dat zelfs ontwikkelde landen niet veilig zijn voor klimaatverandering. „En zolang de wereld olie, gas en steenkool verbrandt, zullen zware regenval en andere extreme weersomstandigheden toenemen. Daardoor zal onze planeet een gevaarlijkere en duurdere plek worden om te leven.”