Door een recente publicatie van wiskundige en coronacriticus prof. Ronald Meester laait de discussie over vaccinatie en oversterfte weer op. Zijn de injecties de oorzaak van de uitzonderlijke oversterfte tijdens de coronapandemie?
CLAIM
De opvallende oversterfte tijdens de coronapandemie is het gevolg van het massaal toedienen van de nieuwe vaccins bij de bevolking.
BESCHRIJVING
Tijdens de pandemie laten miljoenen mensen in Nederland en daarbuiten zich inenten tegen corona. De vaccins zijn in een razend tempo ontwikkeld, zodat de bevolking snel kan worden beschermd tegen het nieuwe virus, dat de samenleving danig ontwricht.
Eind 2020 –een jaar nadat corona uitbrak– keurt het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) het eerste coronavaccin goed, van de farmaceuten Pfizer en BioNTech. Begin 2021 volgt het tweede vaccin, van Moderna. Beide middelen zijn gebaseerd op de mRNA-techniek. Deze techniek dateert uit de jaren negentig, werd al eerder onderzocht bij kanker, maar werd nog niet eerder toegepast bij virusinfecties.
Later volgen meer vaccins. Vier middelen worden na aanvankelijke goedkeuring van de markt gehaald. Dit geldt onder meer voor de vaccins van AstraZeneca en Janssen. Deze kunnen een zeldzame bijwerking geven: TTS, uitgebreide trombose in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes. Volgens het Lareb zijn drie sterfgevallen vrijwel zeker het gevolg van deze bijwerking .
Critici zijn met name bezorgd over de mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna, die grootschalig worden toegepast. De „gentherapie” zou je DNA kunnen veranderen, beweert bijvoorbeeld Pierre Capel, emeritus hoogleraar immunologie. En prof. dr. Theo Schetters ziet een verband tussen de vaccinatierondes en de sterfte tijdens de pandemie. Eerder stelde hij dat het vaccin van Pfizer auto-immuunziekten kan veroorzaken .
Recent deed prof. dr. Ronald Meester, hoogleraar waarschijnlijkheidsrekening aan de VU in Amsterdam, een nieuwe duit in het zakje. Een oorzakelijk verband tussen coronavaccinatie en de sterfte acht hij aannemelijk, schrijft hij samen met datawetenschapper dr. Marc Jacobs in een lijvig rapport dat in augustus verscheen op ResearchGate.
BELANG
Als de coronavaccins inderdaad zo schadelijk zijn als sommigen geloven, zou dat betekenen dat de overheid ernstig heeft gefaald in het beschermen van de volksgezondheid. Een schadevergoeding aan de nabestaanden van de slachtoffers zou dan op zijn plek zijn.
Ook zou het betekenen dat autoriteiten die toezien op de veiligheid van vaccins, zoals het EMA en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), hun werk niet goed doen.
BEOORDELING
Om te beoordelen of de coronavaccins verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de oversterfte, is het goed om eerst te bekijken hoeveel oversterfte er was en welke mogelijke verklaringen er zijn. Vervolgens zoomen we in op het rapport van Ronald Meester.
Hoeveel oversterfte was er tijdens de pandemie?
In 2020, 2021 en 2022 overleden er in totaal 45.800 mensen meer dan verwacht, volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Uitgesplitst per jaar gaat het om een oversterfte van respectievelijk ruim 15.000, ruim 16.000 en bijna 14.500 mensen. Voor het perspectief: in 2015, toen er een zware griepepidemie was, overleden er bijna 5400 meer mensen dan verwacht.
Kan vaccinatie de oorzaak zijn van de oversterfte in 2021 en 2022?
Op voorhand valt dat niet uit te sluiten. Immers geven vaccins, net als elk medicijn, bijwerkingen. Tegelijkertijd moet worden gezegd dat de coronavaccins uitgebreid zijn onderzocht op veiligheid en effectiviteit voordat ze op de markt kwamen. Ook na goedkeuring houden instanties zoals de EMA en het CBG geneesmiddelen en vaccins nauwlettend in de gaten . Om die reden is het nog steeds mogelijk om klachten na een coronaprik te melden bij bijwerkingencentrum Lareb.
Afgelopen april verscheen de grootste studie tot nu toe naar de bijwerkingen van coronavaccins. Op basis van gegevens van 99 miljoen gevaccineerden kwamen vier zeldzame neveneffecten aan het licht: myocarditis (ontsteking van de hartspier), pericarditis (ontsteking van het hartzakje), het Guillain-Barrésyndroom (plotselinge spierzwakte doordat het lichaam de eigen zenuwen aanvalt) en cerebrale veneuze trombose (bloedpropje in een ader of sinus in het brein). Deze aandoeningen zijn gevaarlijk, maar wel goed te behandelen.
Opgemerkt moet worden dat het absolute risico op deze bijwerkingen erg klein is en afhangt van het gebruikte vaccin. Zo kregen 190 mensen te maken met het Guillain-Barrésyndroom na een prik met het AstraZenecavaccin. Zonder vaccinatie zouden naar verwachting 76 mensen deze aandoening hebben gekregen. Omgerekend gaat het om vijf extra gevallen op een miljoen prikken.
Is vaccinatie de enige mogelijke verklaring voor de oversterfte?
Nee. De belangrijkste alternatieve verklaring is het coronavirus zelf. In de drie coronajaren overleden 48.000 mensen aan Covid-19, volgens de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS. Dat is meer dan de totale oversterfte in die jaren.
In 2020 en 2021 viel de oversterfte grotendeels samen met de sterfte aan Covid-19. In 2022 was de oversterfte wel aanzienlijk hoger dan de coronasterfte: 14.600 sterfgevallen tegenover 4800. Dit kan deels worden verklaard door griep: half maart begon er een griepepidemie, vanaf eind maart was er oversterfte . Daarnaast kan de hete zomer tot meer sterfte hebben geleid in verpleeghuizen.
De oversterfte zou ook voor een deel te wijten kunnen zijn aan langetermijnschade door het coronavirus. Bekend is dat mensen tot minstens een jaar na de infectie een verhoogd risico hebben op onder meer een beroerte, hartfalen en een ontsteking van de hartspier. Uit ander onderzoek blijkt dat coronapatiënten in de maanden na een ziekenhuisopname meer kans hebben op orgaanschade, een nieuwe opname of overlijden.
Ook heeft uitgestelde zorg levens gekost. Zo zijn door uitgestelde dotterbehandelingen duizenden mensen extra overleden aan hartklachten, berekende een Nederlandse gezondheidseconoom in maart.
Daarnaast werd het bevolkingsonderzoek naar borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker in 2020 een paar maanden stopgezet. Al lijkt de schade daarvan mee te vallen.
Om een beter inzicht te krijgen in de oorzaken van de oversterfte in Nederland, subsidieert onderzoeksfinancier ZonMw zeker 21 Nederlandse studies. Zes daarvan zoomen in op de rol van vaccinatie.
Wat is er inmiddels bekend over de relatie tussen vaccinatie en oversterfte?
Het Nivel, een onafhankelijk onderzoeksinstituut, publiceerde begin september hierover een studie . Bij ongevaccineerde groepen was er sprake van oversterfte. De oversterfte was het laagst voor de groep van 18 tot en met 35-jarigen en het hoogst voor de groep van 76 tot en met 80 jaar.
Voor vrijwel alle gevaccineerde groepen was er daarentegen sprake van ondersterfte, dus minder sterfte dan verwacht voor de tijd van het jaar. Dit kan volgens de onderzoekers te maken hebben met de coronamaatregelen, zoals de lockdowns en de anderhalvemetermaatregel, waardoor het griepvirus op afstand bleef. Ook waren er minder verkeersongelukken .
Dat er minder sterfte is onder gevaccineerden, komt niet als een verrassing voor wie de literatuur volgt. Eerdere studies van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) lieten steevast zien dat de coronavaccins het risico op ernstige klachten en sterfte door Covid-19 aanzienlijk verlagen. Met name de mRNA-vaccins bleken erg effectief.
Uit een RIVM-studie die eind december verscheen, bleek dat mensen na een herhaalprik een kleinere kans hebben om aan de ziekte te overlijden. Dit effect neemt af naarmate de vaccinatie langer geleden is.
Uit dit onderzoek kwam zelfs naar voren dat gevaccineerde mensen een lager risico hebben op overlijden aan andere oorzaken dan corona. Dit wijst op het zogeheten ”healthy vaccinee effect” (gezonde vaccinatie-effect). Dat betekent dat mensen die zich laten vaccineren gemiddeld genomen gezonder zijn dan ongevaccineerden, bijvoorbeeld omdat terminaal zieken zich niet laten inenten. De onderzoekers van het Nivel hebben hierbij rekening gehouden met medische voorgeschiedenis en kwetsbaarheid.
Ook uit buitenlandse studies komt keer op keer naar voren dat vaccinatie veel leed heeft bespaard. Zo schatten onderzoekers van Imperial College London, een vooraanstaande Britse universiteit, dat de coronavaccins in 2021 wereldwijd 14,4 miljoen sterfgevallen hebben voorkomen. En volgens onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie zouden er zonder vaccinatie in Europa geen 2,5 miljoen, maar 4 miljoen mensen aan Covid-19 zijn bezweken.
Amerikaanse onderzoekers hebben gekeken naar het effect van vaccinatie op oversterfte tijdens coronagolven in Europa. Wat bleek? De sterfte was het laagst in landen waar snel een groot deel van de bevolking was ingeënt, zoals Denemarken, Noorwegen en Ierland. Landen die trager waren, zoals Bulgarije, Servië en Rusland, hadden daarentegen een veel hogere sterftepercentage.
Toch vertrouwt iemand als prof. Ronald Meester de coronavaccins niet.
Volgens de Amsterdamse wiskundige is de kwaliteit van de honderden studies naar de relatie tussen vaccinatie en sterfte ondermaats. Het coronabeleid is daarom gebaseerd op drijfzand, zo meent hij.
Omdat vrijwel geen studie aan zijn wensen voldeed en vanwege verschillen in studieopzet, lukte het hem niet om een zogeheten meta-analyse te doen. Dit is literatuuronderzoek waarbij verschillende studies bij elkaar worden geveegd om zo tot een hogere bewijslast te komen.
Meesters kritische houding is opmerkelijk, omdat alle 83 studies die hij in zijn rapport noemt laten zien dat de coronavaccins werken.
Ook de data van het CBS, het RIVM en de EMA zijn volgens hem onbetrouwbaar. Als voorbeeld noemt hij in zijn rapport het zogeheten Covid-vaccinatie Informatie- en Monitoringssysteem (CIMS), waarin gegevens over gevaccineerden worden bijgehouden. Tussen 16 mei 2022 en 24 januari 2024 zouden bijna 900.000 eerste vaccinaties uit het register zijn verdwenen.
Data-analist Wouter Aukema viel dit ook op. Volgens hem kan het geen ongelukje zijn, maar is er sprake van „datacorruptie” en „ datafraude ”, zo beweerde hij eind augustus op X. De alternatieve nieuwsbron NineForNews, die bekendstaat om het verspreiden van complottheorieën, ging gretig aan de haal met zijn stevige woorden.
Van kwade opzet is echter geen sprake, verzekert RIVM-woordvoerder Harald Wychgel desgevraagd. Volgens hem zijn er geen data weggemoffeld, maar vallen de cijfers lager uit doordat er sinds 24 mei 2022 een andere methode wordt gebruikt voor het bepalen van de vaccinatiegraad. Hierover heeft het instituut destijds een nieuwsbericht de deur uit gedaan. Mensen die wel gevaccineerd waren, maar zijn overleden of geëmigreerd, worden sindsdien niet meer meegeteld. Dit geeft volgens Wychgel een beter beeld van de huidige vaccinatiegraad.
Voor studies naar de relatie tussen vaccinatie en sterfte heeft de aanpassing volgens de woordvoerder geen consequenties. Instanties zoals bijwerkingencentrum Lareb gebruiken namelijk weer hun eigen datasets.
Hoe zit het met de meldingen van sterfgevallen na vaccinatie?
Bijwerkingencentrum Lareb kreeg tot begin september 788 meldingen van een overlijden na vaccinatie tegen corona, laat directeur Agnes Kant desgevraagd weten. Dit betekent echter niet dat al deze mensen ook daadwerkelijk aan de gevolgen van bijwerkingen zijn overleden.
Een al bestaand gezondheidsprobleem is volgens het Lareb de meest voor de hand liggende verklaring voor het grootste deel van deze sterfgevallen. Bij een aantal meldingen kunnen bijwerkingen hebben bijgedragen aan verslechtering van een al kwetsbare gezondheidssituatie.
Volgens het bijwerkingencentrum zijn een paar sterfgevallen waarschijnlijk het gevolg van trombose in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes. Dit is een zeldzame bijwerking van de vaccins van AstraZeneca en Janssen. Ook was er bij sommige meldingen van overlijden sprake van myocarditis, een ernstige, bekende bijwerking van de mRNA-vaccins.
Op een oversterfte van bijna 46.000 vallen deze –volgens het Lareb slechts enkele– sterfgevallen door vaccinatie echter in het niet.
CONCLUSIE
Nog altijd bestaat er discussie over de veiligheid van de coronavaccins. Hoewel er steeds meer bekend wordt over de –soms ernstige– bijwerkingen die kunnen optreden na een prik, zijn er geen aanwijzingen dat de vaccins de oorzaak zijn van de uitzonderlijke oversterfte tijdens de coronapandemie. Tientallen studies laten juist zien dat vaccinatie veel sterfte heeft voorkomen.
Nederlandse studies die momenteel lopen naar de oorzaken van oversterfte moeten de komende tijd meer licht op de zaak werpen.
