„Bij den aanvang van de negentiende eeuw lag Nederland voor tenminste een derde, mogelijk voor nagenoeg de helft nog ‘woest en ledig’.” Zo begint Hans Hermans zijn publicatie ”Hoe Nederland groeide”. Drenthe was voor „zeven achtste deel woest. Een oord van doodsche verlatenheid, een onder banvloek liggende zandzee, slechts lucht en hei. (…) Noch de stedelingen, noch de polderjongens, noch de boeren bekommerden zich om de enorme mogelijkheden, die binnen de landgrenzen voor het grijpen lagen.” Was er sprake van een jansaliegeest of waren de middelen voor „de enorme mogelijkheden die (…) voor het grijpen lagen” buiten handbereik?

Auke van der Woud, noemt in zijn boeiende vuistdikke studie ”Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848” (1987) eveneens de onafzienbare heidevelden in Noord-Brabant, Utrecht, het Gooi, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Zuidoost-Friesland.

Toen Jacob van Lennep en zijn studievriend Dirk van Hogendorp in 1823 een voetreis door Nederland maakten, trokken zij dus door een voor ons onherkenbaar leeg land. Er woonden nauwelijks tweeënhalf miljoen mensen. Holland was met 165 inwoners per vierkante kilometer het dichtst bevolkt, Drenthe met 24 het dunst. Het verslag van de twee studenten verscheen later in boekvorm.

„Er is moed voor nodig om hoog te bouwen en te wonen – hoogmoed ”

Niet lang daarna zetten de veranderingen in. De ontginning van het land kwam op gang. De landbouw ontwikkelde zich, zij het moeizaam vanwege een schrijnend mesttekort! De bevolking groeide naar bijna elf miljoen in 1955. De regering stimuleerde emigratie. Velen verlieten het land en begonnen elders een nieuw bestaan. Tien jaar na de Tweede Wereldoorlog waren er een kwart miljoen landverhuizers. Ondertussen wierven Hoogovens –nu Tata Steel– duizenden werknemers in het buitenland om hier te komen werken. De bevolking bleef groeien door natuurlijke aanwas, asielzoekers en arbeidsmigratie. Dat laatste omdat er takken van arbeid zijn die wij niet willen of kunnen doen.

Onlangs werd de 18 miljoenste inwoner geteld. In werkelijkheid zijn we met meer, omdat veel arbeidsmigranten niet geregistreerd zijn bij de gemeente. We willen allemaal wonen in de steeds schaarser wordende ruimte. Huizen stijgen in prijs, maar schieten ook ongegeneerd de hoogte in. Voorlopig is de Zalmhaventoren in Rotterdam, met 215 meter en zestig verdiepingen even de hoogste in de Benelux. Er is moed voor nodig om zo hoog te bouwen en te wonen. Letterlijk hoogmoed dus. Groeien we door naar een stadstaat à la Hongkong of zitten er grenzen aan de groei…?