De bijeenkomst op 1 juli is het einde van een herdenkingsjaar: vorig jaar was het anderhalve eeuw geleden dat Nederland de slavernij afschafte. Dat gebeurde formeel al in 1863, maar veel slaven moesten nog tien jaar doorwerken. Het afgelopen jaar is er met honderden activiteiten bij stilgestaan, ook bij de doorwerking van het slavernijverleden in het leven van mensen nu.

Voor het eerst rijdt er maandag een Keti Kotitrein, van Vlissingen naar Amsterdam. Onder het personeel zijn nakomelingen van slaven. In de hoofdstad is op verschillende plekken gratis Heri Heri te krijgen, een Surinaams gerecht. ’s Middags start een festival op het Museumplein.

Om 14.00 uur begint de nationale herdenking in het Oosterpark. Daaraan nemen tien leden van het kabinet-Rutte IV deel, op de laatste dag dat ze in functie zijn. Ongebruikelijk veel, maar de regering wil hiermee het belang van de herdenking onderstrepen. Premier Rutte komt, de drie vicepremiers, nog vijf ministers –onder wie minister Weerwind van Rechtsbescherming, die zelf een nazaat van slaven is– en ook staatssecretaris Van Huffelen van Koninkrijksrelaties. Ook op andere plekken in het land zijn kabinetsleden aanwezig bij herdenkingen.

Excuses

De NOS berichtte woensdag dat de beëdiging van het kabinet-Schoof aanvankelijk voor maandag stond gepland. Leden van het huidige kabinet, de Amsterdamse burgemeester Halsema en wellicht ook koning Willem-Alexander zouden echter gevraagd hebben deze herdenkingsdag te ontzien. Daarom treedt het kabinet dinsdag aan. „1 juli is Tikkie eh…, dat gaat niet goed”, zei Schoof daarover tegen de pers.

Dat hij even niet op de naam van de viering kon komen, kan verband houden met de zienswijze van de nieuwe regering. De grootste partij in de coalitie, de PVV, heeft zich herhaaldelijk kritisch uitgelaten over het aanbieden van verontschuldigingen voor het verleden, onder andere voor de slavernij. Daarom klonk protest tegen een kranslegging bij de herdenking door Tweede Kamervoorzitter Bosma. Woensdag kondigde de PVV’er aan weg te blijven.

In december 2022 bood premier Rutte de nazaten van slaven in vier talen excuses aan voor de wijze waarop hun voorouders zijn behandeld. De koning onderstreepte die verontschuldigingen toen hij vorig jaar sprak tijdens de herdenking in het Oosterpark. Terwijl de regen neerstroomde, vroeg de vorst ook „vergiffenis” voor „het overduidelijke gebrek aan handelen” door zijn voorouders tegen de slavernijpraktijk.

De PVV zei eerder dat deze excuses moeten worden ingetrokken. Minister Dijkgraaf beklemtoonde daarom in januari dit jaar dat het aanbieden van deze verontschuldigingen onomkeerbaar is.

Kerken

Kabinet en koning waren niet de enigen die met excuses kwamen; kerken deden dat een jaar geleden ook. Tijdens een herdenkingsdienst in de Nieuwe Kerk in Amsterdam beleden ze schuld: „We hebben als kerken bijgedragen aan het in stand houden van de slavernij, door onze theologie hebben wij het misbruik van mensen gerechtvaardigd.” De slachtoffers en „het onnoemlijke leed dat hun is aangedaan” werden met een minuut stilte herdacht.

Volgens Madelon Grant, coördinator van Samen Kerk in Nederland (SKIN), de koepel van migrantenkerken, zullen met name Surinaamse kerken zondag stilstaan bij Keti Koti. In Utrecht bijvoorbeeld, waar de evangelische broedergemeente een gezamenlijke dienst met de rooms-katholieke parochie houdt. Maar ook elders wordt herdacht dat 35.000 slaven in Suriname en 12.000 op de Nederlandse eilanden in het Caribisch gebied op 1 juli 1863 officieel vrijheid kregen. „In Nederlands-Indië was dat al op 1 januari 1860 gebeurd, daarom heeft de datum 1 juli voor mensen uit Indonesië minder betekenis.”

Aandacht

Keti Koti staat sinds 2020 in de Canon van Nederland en sinds december 2023 in de Inventaris Immaterieel Erfgoed. De komende jaren wordt een Nationaal Slavernijmuseum gebouwd op het Java-eiland in Amsterdam-Oost. In Arnhem nam een CU-raadslid van Surinaamse afkomst het initiatief tot plaatsing van een monument in park Zypendaal. Het moet volgend jaar klaar zijn.

Meer dan eerder krijgt slavernij aandacht bij tentoonstellingen. Ook op de uitlegborden bij de renovatie van het Paleis op de Dam blijft niet onvermeld dat de wereldhandel „gebruikmaakte van uitbuiting en slavernij”.