Keti Koti betekent letterlijk: ketenen verbroken. Het is het feest en de herdenking van de afschaffing van de slavernij; het feest van de vrijheid. Ongeveer 150 jaar geleden kwam er een einde aan de slavernij in Suriname en op de Nederlandse Antillen. Wat daar plaatsvond, is gruwelijk en de feiten zijn onthutsend.

De afgelopen weken, op weg naar 1 juli, is er veel gesproken over ”excuses maken”. Die dag bood de koning daadwerkelijk excuses aan, op een warme, persoonlijke wijze. Op 19 december 2022 bood ook premier Rutte in stevige bewoordingen namens de Nederlandse staat excuses aan voor het slavernijverleden.

Excuses aanbieden… het houdt me bezig en ik zocht nog even de tekst op die Rutte eind vorig jaar uitsprak. Zo zei hij onder andere: „De Nederlandse overheid heeft eeuwenlang slavernij mogelijk gemaakt, gestimuleerd, in stand gehouden en ervan geprofiteerd. Eeuwenlang zijn in naam van de Nederlandse staat mensen tot handelswaar gemaakt, uitgebuit en mishandeld. Eeuwenlang is onder Nederlands staatsgezag de menselijke waardigheid met voeten getreden op de meest afschuwelijke manier. En te weinig hebben opeenvolgende Nederlandse regeringen na 1863 gezien en erkend dat het slavernijverleden een negatieve doorwerking had en heeft. Daarvoor bied ik namens de Nederlandse regering excuses aan.”

Het had wat voeten in de aarde, maar uiteindelijk bood onze premier dus zijn excuses aan namens de staat. Terecht, want inderdaad: de menselijke waardigheid is met voeten getreden, op de meest afschuwelijke manier. Toen Woord en Daad vijftig jaar geleden werd opgericht, was er geen brede maatschappelijke aandacht voor het slavernijverleden, laat staan politieke erkenning voor het aangedane leed.

En toch… bij het aanbieden van excuses denk ik elke keer: er klopt iets niet.

Hoe kan het dat de premier royaal excuses uitspreekt richting de nazaten van tot slaaf gemaakten, maar nauwelijks spreekt over huidige structuren die moderne slavernij in stand houden? Doen alsof slavernij iets is van toen en vrijheid iets van nu, is dat niet misleidend, misschien zelfs wel wat hypocriet?

Nog altijd is er sprake van ”omgekeerde ontwikkelingshulp”: er gaan meer geldstromen van Zuid naar Noord dan andersom. We lezen van slechte arbeidsomstandigheden en kinderarbeid in mijnen – en toch blijft de situatie zoals ze is. Hoe komt dat?

Het zou een studie waard zijn, maar misschien ligt een antwoord wel in het feit dat we in Nederland en Europa nog te veel van ons eigenbelang en onze relatieve machtsposities uitgaan, ten koste van landen in Afrika en Azië die we met ontwikkelingssamenwerking ‘steunen’.

Tegelijkertijd zien we dat deze landen steeds meer mogelijkheden hebben om westerse partners in te ruilen voor landen die gemakkelijker zijn in de samenwerking en het minder nauw nemen met mensenrechten. Op veel plekken in de wereld is men ons opgeheven vingertje beu en krijgen we verwijten van ”neokoloniaal gedrag”.

Woord en Daad werkt al vijftig jaar, samen met partnerorganisaties over de hele wereld, aan ontwikkelingssamenwerking. Daarin houden partners ons alert op gelijkwaardige samenwerking. Ook op overheidsniveau is er meer aandacht voor gelijkwaardige relaties. Zoals de nieuwe Afrikastrategie, waarin dit een plek heeft gekregen.

De kunst voor ons allen is de daad bij het woord te voegen en het lef te hebben eigen posities op te geven en de ander echt de ruimte te geven. Want het feit is dat we nog steeds zes keer zoveel waarde aan het continent Afrika onttrekken dan we met ontwikkelingssamenwerking in dit continent investeren. Het is tijd voor een Keti Koti, een doorbreken van de ketens die geen gelijkwaardige kansen bieden aan iedereen. Niet alleen op 1 juli, maar het hele jaar door.

Een feest dat leidt tot bewust leef- en koopgedrag, waarbij Nederlanders weigeren nog zaken te kopen waar moderne slavernij aan kleeft. Een bewust ondernemersklimaat waarin mensen die wereldwijd in vrijheid leven ook een loon krijgen dat ze verdienen. Met zo’n beweging voorkomen we wellicht dat onze (achter)kleinkinderen over 100 jaar opnieuw excuses moeten aanbieden voor praktijken die anno 2023 ongelijkheid en armoede vergroten in plaats verkleinen.

De auteur is directeur-bestuurder Woord en Daad.