Ds. Heetderks preekt met vreugde in de bajes: „Zonde en schuld komen zeker ook ter sprake”
Als hoofd van het protestantse justitiepastoraat had ds. J.G. Heetderks (67) veel bestuurlijke taken. Het zelf voorgaan in diensten voor gedetineerden had hij intussen niet graag willen missen. „Mensen spreken in de gevangenis soms vrijer over hun geloof dan in de kerk.”
Gebrek aan afwisseling heeft ds. Heetderks niet gehad in de bijna 41 jaar dat hij als predikant werkzaam was in de Gereformeerde Kerken en –sinds 2004– de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hij diende een gemeente in Friesland en in Noord-Brabant. Ook was hij preses (voorzitter) van de gereformeerde synode en later van de synode van de PKN. Van dat laatste kerkverband was hij bovendien enkele jaren woordvoerder.
De laatste elf jaar –vanaf 2013– werkte ds. Heetderks als hoofd van de protestantse gevangenispredikanten. Het gaat om ruim dertig personen (19 fte) uit onder meer de PKN, de Christelijke Gereformeerde Kerken, Nederlandse Gereformeerde Kerken, pinkstergemeenten en baptistengemeenten. Ook enkele orthodoxe priesters (4,5 fte) vielen onder zijn verantwoordelijkheid. Vrijdag nam hij met een symposium afscheid vanwege zijn emeritaat.
Wat is het belang van geestelijke verzorging in een gevangenis?
„Zowel gedetineerden als beleidsmakers vinden de geestelijke verzorging heel belangrijk. Zo’n 80 procent van de gedetineerden maakt er gebruik van. Het is de enige plek in de gevangenis waar ze een stukje vrijheid ervaren, even zichzelf kunnen zijn, hun verhaal kwijt kunnen. Als ik me tot de protestantse geestelijke verzorging beperk: het gaat in de bajes om de gemeente, waar mensen niet worden aangesproken als gedetineerde, maar als broeder of zuster.
In een systeem waarin je hele dagprogramma wordt bepaald door anderen is het ontzettend belangrijk dat je de mogelijkheid hebt met een geestelijk verzorger in de richting van jouw keuze in gesprek te gaan. Dan kun je dingen vertellen die je aan medegedetineerden of bewakers niet kwijt kunt. Het gaat dan bijvoorbeeld over zorgen om je familie, angsten of over het geloof. Ook de vieringen zijn voor christelijke gedetineerden van groot belang, net zoals het vrijdaggebed dat is voor de moslims.”
Wat is het eigene van het protestantse justitiepastoraat?
„Aan de ene kant is dat het geloof dat je uit genade leeft. Al zijn er allerlei dingen misgegaan in je leven, je mag toch een beroep doen op de vergeving van God. Maar het gaat niet alleen om de ziel. Er zit ook een diaconale kant aan het werk. Veel vrijwilligers voor organisaties die in de gevangenis actief zijn, komen uit de protestantse kerken. Er is een verbinding tussen de kerk binnen en buiten de gevangenis. Dat zie je bijvoorbeeld bij de jaarlijkse paasgroetenactie , waarbij gemeenteleden een kaart schrijven voor gedetineerden.”
Hoe ervaart u het voorgaan in gevangenisdiensten?
„Dat is een mooie en bijzondere ervaring. Gemiddeld 50 procent van de gedetineerden heeft een lichte verstandelijke beperking. Dat betekent dat je eenvoudige taal moet spreken, zonder de boodschap te versimpelen. Het is ook altijd een uitdaging wat je kunt zingen. Vaak zijn het evangelische liederen; soms beluisteren we een lied op een cd.
Elke dienst is er de mogelijkheid een kaarsje aan te steken. Dat zijn we als protestanten niet zo gewend, maar de gedetineerden stellen dat erg op prijs. Daarbij denken ze bijvoorbeeld even aan hun familie. Het contact rondom de diensten vind ik ook altijd fijn. Dan spreek je de mensen persoonlijk.”
„Veel vrijwilligers voor organisaties die in de gevangenis actief zijn, komen uit de protestantse kerken” - Ds. J.G. Heetderks, scheidend hoofdpredikant justitie
Wat bleef u vooral bij van de contacten met gedetineerden?
„Ik kom ontzettend veel geloof tegen in de gevangenis, en mensen spreken daar soms vrijer over dan in de kerk. Niet alleen rondom de diensten, maar ook in gespreksgroepen. Dan vertelt iemand hoe hij ’s avonds met de Bijbel bezig is en bidt voor zijn familie, zijn kinderen. Een ander vertelt hoe hij troost of steun ervaart in het geloof. Een derde maakt in de gevangenis kennis met het christelijk geloof en wil er meer van weten. In een aantal gevangenissen bieden we een Alphacursus aan.”
In hoeverre komen thema’s zoals zonde, schuld en straf ter sprake?
„Dat hangt af van de voorgangers en van de gedetineerden. Ik vraag zelf niet van mensen dat ze meteen hun levensverhaal op tafel leggen, maar vind het wel belangrijk dat de vraag waarom iemand binnen zit op enig moment aan de orde komt.
Dat kan leiden tot een gesprek over schuld en het herstel van de relatie met God en met bijvoorbeeld familie. Soms heeft dat ook als gevolg dat er een gesprek komt tussen dader en slachtoffer. Dat wordt dan vaak door anderen opgepakt, zoals de organisatie Perspectief Herstelbemiddeling. Dus zonde en schuld komen zeker ter sprake, maar het gaat er niet altijd over, want mensen zijn meer dan alleen gedetineerde.”
„Zonde en schuld komen zeker ter sprake, maar het gaat er niet altijd over, want mensen zijn meer dan alleen gedetineerde” - Ds. J.G. Heetderks, scheidend hoofdpredikant justitie
Heeft dit werk uw kijk op gevangenen veranderd?
„In de media worden gedetineerden vaak gereduceerd tot daders en draait alles om wat ze verkeerd gedaan hebben. Wat mij opvalt als ik hun levensverhalen hoor, is dat hun soms ook veel is aangedaan. Ik heb veel daders gesproken die zelf ook slachtoffer zijn. Dat zeg ik niet als verontschuldiging, maar het is wel een aspect waar je ook oog voor moet hebben. Misschien zou ik hetzelfde gedaan hebben als zij, wanneer ik niet in een warm en veilig gezin was opgegroeid.”
