Onderzoek naar vaccinatieweigeraars in refokring: „Aanwijzingen dat in deel kerken de overheid vooral negatief wordt geduid”
Er zijn aanwijzingen dat in preken in een deel van de reformatorische kerken de Nederlandse overheid „vooral negatief wordt geduid”. Daardoor kan wantrouwen richting de autoriteiten worden gelegitimeerd. Die tendens speelde bijvoorbeeld tijdens het vaccinatiedebat in coronatijd.
Dat concluderen religiewetenschapper prof. dr. Fred van Lieburg, godsdienstsocioloog Anneke Pons en historicus Hidde Slotboom in een rapport over reformatorische jongvolwassenen (18 tot 40 jaar) die afzagen van vaccinatie tegen corona.
De drie wetenschappers maken deel uit van het zogeheten Dutch Biblebelt Network. Dat doet onderzoek naar ontwikkelingen in de reformatorische kring. Komende woensdag debatteren in Nunspeet onder meer enkele burgemeesters en wethouders uit de Biblebelt over het rapport ”Waarom refomillennials de coronavaccinatie weigerden”. Dat is opgesteld in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Gereformeerd Venster
De onderzoekers interviewden twaalf mensen uit reformatorische kring die het coronavaccin afwezen. Verder organiseerden ze groepsgesprekken in de biblebeltgemeenten Barneveld en Alblasserdam. Ook zijn publicaties in reformatorische media geanalyseerd, variërend van het Reformatorisch Dagblad tot het periodiek Gereformeerd Venster.
De onderzoekers onderscheiden vier typen refo’s die het coronavaccin links lieten liggen: traditionalisten, religieuze twijfelaars, complotdenkers en wantrouwende twijfelaars (zie kader verderop in dit artikel). Onderzoeker Anneke Pons, zelf afkomstig uit reformatorische kring, zegt zaterdag desgevraagd geen uitsluitsel te kunnen geven hoeveel refo’s tot de afzonderlijke vier groepen behoren. „Wel kun je gerust aannemen dat heel wat jongvolwassen refo’s het coronavaccin afwezen om andere redenen dan het klassieke argument met betrekking tot de voorzienigheid van God.”
Antichristelijk
De complotdenkers en wantrouwende twijfelaars legitimeren hun wantrouwen tegen de Nederlandse overheid „deels vanuit de religieuze interpretatie van de Nederlandse overheid als vertegenwoordiger van de antichristelijke waarden”, noteren de onderzoekers in hun rapport. „Dat impliceert niet automatisch dat dit imago van de overheid de overhand heeft in het algemene discours in de Biblebelt. Toch zijn er wel aanwijzingen dat de overheid vooral negatief wordt geduid, bijvoorbeeld in preken in een deel van de reformatorische kerken.”
De onderzoekers adviseren daarom „meer in te zetten op meer onderzoek naar deze preken en contact met predikanten om hen te laten reflecteren op de impact van hun framing van de overheid in preken of geschreven tekst”.
Predikanten in reformatorische kring zouden uw advies kunnen zien als staatsinmenging in de kerk?
Pons: „Het is absoluut niet onze bedoeling om de overheid te laten bepalen wat een predikant mag zeggen. Wel pleiten we voor bewustwording. Sommige predikanten betogen bijvoorbeeld telkens dat de Nederlandse overheid steeds verder van God loskomt. Dat mogen ze zeggen. Maar beseffen ze dan altijd wat de impact van hun woorden op hun luisteraars is? Beseffen ze dat ze hun gemeenteleden misschien onbedoeld kunnen leiden naar complotdenkers? Predikanten zouden hun uitlatingen meer in balans kunnen brengen. Zo kunnen ze benoemen dat de Nederlandse overheid haar inwoners de ruimte geeft hun geloof in vrijheid te belijden.”
Je kunt je voorstellen dat reformatorische predikanten weerzin voelen bij de gedachte dat ze een overheidsfunctionaris op de koffie krijgen voor een gesprek over hun prediking?
„Ik begrijp deze overweging. Natuurlijk mag een predikant kritisch zijn op de overheid en mag hij oproepen tot opstand dan wel protest tegen die overheid. Toch zouden wij bezinningsbijeenkomsten rond deze thematiek toejuichen. Net zoals de overheid in contact treedt met imams. Ik denk dat sommige predikanten openstaan voor zo’n gedachtewisseling. Maar misschien ben ik te optimistisch. Hoe dan ook wil ik wegblijven van de gedachte dat wij willen dat de overheid een predikant opdraagt wat hij wel of niet moet zeggen.”
Wat viel u tijdens uw gesprekken met reformatorische vaccinweigeraars het meest op?
„De ontzuiling van de reformatorische kring. In het debat over vaccinatie tegen corona volgen veel jongvolwassen refo’s niet bij voorbaat wat predikanten, opinieleiders in reformatorische kring of scribenten in het Reformatorisch Dagblad vinden. „Ik bepaal zelf mijn eigen keuze, ik onderzoek verschillende bronnen en dan neem ik mijn eigen beslissing.” Dat soort opmerkingen kwamen we nogal eens tegen. In de groep van de religieuze twijfelaars spraken we mensen die wel hun baby’s lieten vaccineren tegen bijvoorbeeld kinkhoest en mazelen. Zelf lieten ze zich echter niet inenten tegen corona.
Wel worstelden ze met dat besluit, omdat ze vanuit het oogpunt van naastenliefde ook niet wilden dat in coronatijd bijvoorbeeld de ziekenhuizen overbelast zouden raken doordat veel ongevaccineerden ernstig ziek zouden worden. Dat deze twijfelaars tóch afzagen van een prik tegen covid had nogal eens te maken met hun aversie tegen de communicatie vanuit de overheid. Die straalde tot hun ongenoegen iets uit van: als we ons laten vaccineren, lossen we dit probleem met z’n allen wel op.”
Wat viel u op in gesprekken met complotdenkers?
„Zij, maar ook de mensen in de groep van de wantrouwende twijfelaars, delen hun argwaan jegens de autoriteiten. Dat wantrouwen is overigens niet nieuw in reformatorische kring. Opvallend is ook dat mensen in deze groepen vaak niet of nauwelijks uit zichzelf beginnen over de in reformatorische kring vertrouwde gemoedsbezwaren tegen vaccinatie. Kernbezwaar in de gereformeerde gezindte was immers heel lang dat je met vaccinatie te weinig vertrouwen in de voorzienigheid van God stelt. Die argumentatie kénden sommigen van onze geïnterviewde reformatorische vaccinweigeraars niet eens.”
U betoogt dat de ene reformatorische gemeenschap de andere niet is. U signaleert verschillen tussen Barneveld en Alblasserdam. Hoe zit dat?
„Beide gemeenten zijn conservatieve gemeenschappen, waar wantrouwen is richting de Nederlandse autoriteiten. Dat betekent ook dat er wantrouwen is over vaccinatiecampagnes van die overheid. In Barneveld, denk zeker aan kernen als Kootwijkerbroek, zit dat wantrouwen diep. Dat heeft alles te maken met de mond-en-klauwzeercrisis in 2001 (toen op last van de overheid tot boosheid van velen in die regio veel vee is geruimd, JV). In Barneveld troffen we diepgewortelde vijandschap richting de autoriteiten. Velen in die gemeente staan met de rug naar de overheid. In Alblasserdam is dat minder.”
„Wij juichen bezinningsbijeenkomsten met predikanten toe, net zoals de overheid in contact treedt met imams” - Anneke Pons, godsdienstsocioloog
„Ik wil wegblijven van de gedachte dat wij willen dat de overheid een predikant opdraagt wat hij wel of niet moet zeggen” - Anneke Pons, godsdienstsocioloog
