Het wantrouwen tegen de overheid groeit in Nederland, stelt het netwerk in de uitnodiging voor de studiedag in Gouda. „Een wantrouwen dat gepaard gaat met het aanhangen van alternatieve waarheden, ofwel complottheorieën.” Het Dutch Biblebelt Network is een initiatief van wetenschappers van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Diverse sprekers gaan in Gouda in op de vraag in hoeverre wantrouwen en complotdenken gemeengoed zijn onder bevindelijk gereformeerden. De centrale vraag was: haakt de Biblebelt af?

Fred van Lieburg, voorzitter van het Dutch Biblebelt Network en hoogleraar religiegeschiedenis aan de VU Amsterdam, stelt in zijn inleiding de vraag of de relletjes in Staphorst rondom Zwarte Piet toevallig in dat dorp waren. „Zijn dit soort incidenten alleen ín of ook ván de Biblebelt?”

Geograaf Josse de Voogd pleit in zijn bijdrage herhaaldelijk voor nuance. Hij onderzoekt het stemgedrag van Nederlanders en de toenemende verschillen in de samenleving. Volgens de geograaf zijn er niet alleen „vrijgevochten” dorpen in de Biblebelt maar ook in seculiere of vanouds rooms-katholieke delen van Nederland. „Bovendien zijn er genoeg kerkelijke dorpen waar nooit iets gebeurt.”

De Voogd vindt dat de media vaak een clichébeeld van de Biblebelt neerzetten door Staphorst en Urk uit te lichten. „Het is makkelijk om de uitersten te nemen, maar Gouda en Ede zijn ook plaatsen met veel kerken, die cijfermatig minder opvallen omdat ze diverser zijn.”

De Voogd is één van de auteurs van de ”Atlas van Afgehaakt Nederland”. In deze publicatie maakt hij onderscheid tussen buitenstaanders en gevestigden. De Voogd ziet een opvallende geografische verschuiving van wat hij noemt de buitenstaanders. Eerder waren die volgens hem vooral te vinden in de steden; inmiddels ligt het zwaartepunt bij de plattelandsregio’s. „In de landelijke gebieden speelt niet alleen de stikstofproblematiek, maar mensen voelen daar een algehele miskenning van hun levenswijze door stedelingen.”

De geograaf ziet die beweging in meer Europese landen, zoals Frankrijk en Zweden. „De aanhang van Marine Le Pen in Frankrijk bevindt zich op dit moment veel meer op het platteland dan een paar jaar geleden.”

In de ”Atlas van Afgehaakt Nederland” worden de SGP en haar kiezers nog bij de gevestigden gerekend. Maar De Voogd ziet partij en achterban opschuiven naar buitenstaanders. „SGP’ers hebben een bijzondere positie: ze zijn tevreden met hun eigen leven, maar bezorgd over de koers van de samenleving.” Volgens de geograaf kan dat te maken hebben met „wie er aan de knoppen zitten” in Nederland. „Steeds vaker zijn dat niet de van oudsher grote partijen, zoals CDA en VVD, maar bijvoorbeeld de D66. Daarbij voelen SGP’ers zich niet thuis.” De Voogd wil niet zeggen dat de Biblebelt afgehaakt is, „maar er broeit wel degelijk iets”.

Kernbommen

De recente ongeregeldheden in Staphorst en Urk staan, volgens RD-hoofdredacteur De Bruijn, niet op zichzelf. Het zijn volgens hem „symptomen van een afhakende Biblebelt”. Hij noemt onder meer het voorbeeld van de verslaggever in Lunteren die met auto en al door een shovel in de sloot werd gegooid. Een christelijke boer kon volgens de Bruijn wel lachen om de actie, hij zegt daarover in een podcast: „Als we vinden dat een journalist moet oprotten, dan gooien we hem in de sloot.”

De Bruijn wijst er in zijn bijdrage op dat christenen in Nederland lange tijd op een meer beheerste wijze hun ongenoegen uitten over overheidsbeleid. „Meer teruggetrokken, passief en wereldvreemd. Het protest ging vergezeld van een bidstond en niet van eieren of vuurwerk.” De „stillen in den lande” werden, volgens De Bruijn, gaandeweg „mondiger en militanter”. Dat laatste merkt de hoofdredacteur ook aan de boze reacties van lezers die de krant regelmatig krijgt. „Een briefschrijver dreigde zelfs met het gooien van kernbommen op mijn woonplaats. Onze krant zou censureren en betaald worden door Brussel of de farmacie.”

Uit onderzoek van het Reformatorisch Dagblad onder 1800 lezers en websitebezoekers blijkt dat een substantieel deel van de lezerskring de nieuwsmedia en de overheid niet vertrouwt. Pakweg de helft van die lezerskring is gevoelig voor complottheorieën, aldus De Bruijn.

Het „afhaken van de Biblebelt” komt volgens de hoofdredacteur doordat „steeds meer christenen zich aanpassen aan de samenleving. De tijdgeest is doorgedrongen in christelijke gezinnen.” De Bruijn noemt als voorbeeld de gezagscrisis. „Een steeds groter deel van de Biblebelt wantrouwt instituten, zoals het RIVM en het KNMI, de overheid en wetenschappers.” Verder heeft de hoofdredacteur de indruk dat een deel van reformatorisch Nederland met behulp van sociale media zijn eigen bubbel heeft gecreëerd. „In die bubbel maken ze hun eigen theorieën over waarheid en feiten en groeit het wantrouwen.”

Lees ook

Afwijzing vaccinatie lang niet altijd vanuit religie

De hoofdredacteur vindt dat afhaken door verzet tegen de overheid „niet de juiste weg is”. Hij pleit voor „afhaken van deze wereld”. Bij veel christenen is het „we hebben hier geen blijvende stad” op de achtergrond geraakt, vindt De Bruijn. „Christenen moeten weer pelgrim worden. Vandaar mijn oproep aan de Biblebelt om meer af te haken. We moeten zo leven dat anderen met ons willen meereizen naar een beter Vaderland.”

Toeslagenaffaire 2.0

De sprekers krijgen tijdens de forumdiscussie nogmaals de kans om hun punt te maken. Ook SGP-Tweede Kamerlid Roelof Bisschop doet mee. Hij komt het „fundamentele wantrouwen” tegen de overheid veel tegen in de SGP-achterban, vooral in de agrarische sector. Bisschop begrijpt die gevoelens van boeren. „De aanpak van het stikstofvraagstuk raakt aan de rechtsstaat. Het lijkt wel een toeslagenaffaire 2.0. De boeren hebben jarenlang te goeder trouw gehandeld en vervolgens dreigt de overheid hen kapot te maken. Bij veel boeren zie ik wanhoop als ik met hen aan de keukentafel zit.”

Historicus Van Lieburg voelt de grote betrokkenheid van het SGP-Kamerlid bij de boerensector, maar vindt dat in de toon van Bisschop een „zorgelijk anti-overheidssentiment” doorklinkt. Iemand uit de zaal valt hem bij: „U versterkt het wantrouwen.” Bisschop: „Ik ben deel van die overheid. Maar de boeren hebben gelijk. Ze komen tussen de wielen van het kabinetsbeleid onder het mom van recht. Als lid van de Tweede Kamer ben ik geroepen om de doorwerking van het kwaad, ook als die vanuit de overheid komt, tegen te gaan.”

De Bruijn zegt tegen Bisschop dat hij de SGP in het stikstofdebat weinig hoort benadrukken dat de landbouwsector moet veranderen. De SGP’er stelt dat hij dit tegenover de boeren regelmatig benadrukt. „Je kunt alleen niet van hen verwachten dat ze in vier jaar tijd een draai maken van 180 graden.”

Bisschop: „Christenpolitici moeten niet te bleu zijn. Neem de vrijheid van onderwijs. Een stap terugdoen, is terrein prijsgeven.”