Rusland kondigde maandag aan oefeningen te zullen doen met tactische nucleaire wapens. Hoe gevoelig is het Westen voor deze dreiging? Zes vragen en antwoorden.
Wat zijn tactische kernwapens en hoe gevaarlijk zijn ze?
Je hebt twee types kernwapens: strategische en tactische, legt Paul van Hooft uit. Hij is kernwapenexpert bij het Haags Centrum voor Strategische Studies. „De strategische varianten zijn wapens die de Verenigde Staten en Rusland op elkaars steden richten, en die Rusland ook op hoofdsteden van Europese landen heeft gericht. Dat zijn wapens waarmee je in principe een hele stad kunt vernietigen.”
De tactische kernwapens waarmee Rusland gaat oefenen, hebben een kleine kernlading en kunnen worden ingezet op het slagveld. Desalniettemin zijn ze nog steeds zeer vernietigend, zegt Van Hooft. „Die zijn bedoeld om een beperkt militair doel te vernietigen, zoals een haven. Of als bijvoorbeeld veel NAVO-troepen zich in een bepaald gebied zouden bevinden, dan zou je die op deze manier kunnen uitschakelen.”
Daarnaast bieden tactische kernwapens een land een mogelijkheid tussen niets doen en algehele vernietiging, zegt Van Hooft.
Wat houdt de Russische oefening precies in?
„Tijdens de oefening zal een reeks maatregelen worden genomen om de voorbereiding en het gebruik van niet-strategische kernwapens te oefenen”, staat in een verklaring die is vrijgegeven door Moskou. „Het doel is het paraat houden van het personeel en materieel van de eenheden die met deze wapens moeten vechten.” De Russen zullen doorlopen of alles werkt en diverse scenario’s trainen, zonder daadwerkelijk iets af te vuren, zegt Van Hooft.
De exercitie gaat op korte termijn van start, aldus het Russische ministerie van Defensie. Ook de luchtmacht en marine zullen daaraan meedoen. De oefening vindt plaats in het Zuidelijke Militaire District van Rusland, dat aan het oosten van Oekraïne grenst. Daar zal bewust voor gekozen zijn, denkt de kernwapenexpert. „Tegelijkertijd zullen de Russen willen voorkomen dat er iets misgaat.”
Wat is de aanleiding voor Rusland?
Volgens de woordvoerder van het Kremlin, Dmitry Peskov, zijn de oefeningen een reactie op eerdere opmerkingen van de Franse president Emmanuel Macron. Die bevestigde vorige week opnieuw dat hij het sturen van troepen naar Oekraïne niet uitsluit. Dat is een rode lijn voor het Kremlin. De NAVO-landen riskeren een nucleair conflict als ze troepen naar Oekraïne sturen, waarschuwde de Russische president Vladimir Poetin al in februari.
„De Russische oefening is niets anders dan voortdurende nucleaire chantage van Moskou” - Woordvoerder Oekraïense militaire inlichtingendienst
Daarnaast zinspeelde Peskov ook op de opmerking van de Britse minister van Buitenlandse Zaken, David Cameron, dat Oekraïne Britse wapens mag gebruiken om doelen in Rusland aan te vallen. Eerder was dat voor westerse bondgenoten niet aan de orde, uit angst om meegesleurd te worden in de oorlog.
Ook uitingen van de Poolse president zijn verkeerd gevallen in Moskou. Andrzej Duda kondigde enkele weken geleden aan dat het land bereid is om kernwapens op Pools grondgebied te plaatsen, als de NAVO dat zou willen. Daarmee zouden de kernwapens dicht bij de Russische grens komen te staan. Op dit moment zijn er voor zover bekend alleen Amerikaanse nucleaire wapens opgeslagen in België, Duitsland, Italië, Nederland en Turkije.
Waarom speelt Moskou de nucleaire kaart?
Het ministerie van Defensie zegt dat het daarmee het Westen wil afschrikken. Van Hooft: „De afgelopen twee jaar hebben we gezien dat als de Russen meer tegenstand krijgen, ze steeds wijzen op die kernwapens. Om het Westen eraan te herinneren dat escalatie altijd kan plaatsvinden. Daarmee proberen ze verdere wapenleveranties aan Oekraïne te voorkomen of dat westerse landen zich rechtstreeks in het conflict mengen.”
Gaat dit de landen die Oekraïne steunen ook daadwerkelijk afschrikken?
De Russische dreiging heeft effect. Als sommige landen niet bang waren voor Russische militaire dreiging, zou de steun van de NAVO aan Oekraïne veel directer zijn geweest, stelt Van Hooft. „Dat is met name terug te zien bij bondskanselier Olaf Scholz van Duitsland. De aarzelingen aan Duitse kant hebben daar mee te maken.”
Volgens Oekraïne is de Russische aankondiging niets anders dan voortdurende nucleaire chantage van Moskou. Dat stelde een woordvoerder van de Oekraïense militaire inlichtingendienst maandag. „We zien hier niets nieuws”, aldus de zegsman, die nucleaire chantage „een constante praktijk” van het regime van president Poetin noemde.
„De kans dat Rusland kernwapens inzet is klein” - Paul van Hooft, kernwapenexpert
Hoe groot is de kans dat Rusland kernwapens inzet?
President Poetin zinspeelde eerder al op de inzet van tactische kernwapens. Ook andere figuren binnen het Kremlin uiten zich geregeld in klare taal. Oud-president en Poetinvertrouweling Dmitri Medvedev laat zich vaak in strijdlustige bewoordingen uit over het Westen. Zo heeft hij herhaaldelijk gedreigd met de inzet van kernwapens op het grondgebied van landen die Oekraïne steunen.
De kans dat Rusland zoiets doet is klein, zegt Van Hooft. „Maar zeker weten doe je het niet.” Toch acht hij het niet waarschijnlijk, aangezien Rusland in deze fase van de oorlog niet aan de verliezende hand is.
Daarnaast zou het een „ongelooflijk grote stap” zijn van Russische zijde. „Zelfs als ze het wapen puur demonstratief in de atmosfeer zouden laten ontploffen, en niet op een stad of militair doelwit. Rusland zou dan het eerste land zijn dat een kernwapen op die manier gebruikt sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat zou Poetin veel steun kosten bij landen als China, India en in Zuid-Amerika, Zuidoost-Azië en Afrika.”
