Shell heeft een zorgplicht en is aansprakelijk voor het veroorzaken van „gevaarlijke klimaatverandering”. Die uitspraak van de rechter uit 2021 was historisch. Dinsdag startte het hoger beroep van de oliegigant.
Waar Shell het vonnis het liefst van tafel wil, pleit Milieudefensie juist voor een nog strengere uitspraak. Maar liefst vier lange zittingsdagen trekt het gerechtshof in Den Haag voor de zaak uit. Volgens juristen kwam dat niet eerder voor bij een hoger beroep. Het toont iets van het belang en de complexiteit van de zaak.
Wat is ook alweer de klimaatzaak tegen Shell?
In mei 2021 werd het oliebedrijf verplicht om de CO2-uitstoot terug te dringen. De uitspraak van de Haagse rechtbank was internationaal gezien uniek. Het bijzondere: Shell werd niet alleen verantwoordelijk gehouden voor zijn eigen uitstoot, maar ook voor die van zijn klanten. De eigen emissies moesten van de rechter voor 2030 met 45 procent omlaag. Ook wat betreft de uitstoot van klanten –zoals automobilisten bij het tankstation en vliegmaatschappijen die kerosine kopen– moest het oliebedrijf aan de bak. Daarvoor gold een „zwaarwegende inspanningsplicht” om die omlaag te brengen.
Wat passeerde sinds 2021?
Shell liet er sinds de uitspraak geen gras over groeien. Het oude advocatenkantoor ging bij het grofvuil en een heel nieuw leger aan juristen –honderden in totaal– werd gevormd om zich bezig te houden met de zaak. Wat aantallen betreft lijkt deze juridische strijd oneerlijk: milieudefensie moet bogen op slechts een handvol experts. Maar daaronder zit wel de inmiddels gevreesde milieurechtadvocaat Roger Cox.
Milieudefensie zegt ondertussen de harde feiten aan haar kant te hebben staan. De opwarming van de aarde zette sinds 2021 in rap tempo door. Cox: „De wetenschappelijke basis waar wij onze argumenten tegen Shell op bouwen, is alleen maar sterker geworden.”
De wetenschappelijke basis waar wij onze argumenten tegen Shell op bouwen, is alleen maar sterker geworden
Hoe gaat het hooggerechtshof oordelen?
Daarover valt nog weinig te zeggen. Er bestaan geen vergelijkbare klimaatrechtszaken tegen bedrijven. Laat staan in hoger beroep. Niet voor niets volgen buitenlandse media de kwestie op de voet.
Shell zal waarschijnlijk vooral focussen op een zwak punt in de uitspraak: er staat nergens in een wet dat bedrijven hun beleid exact moeten afstemmen op klimaatdoelen. Een keiharde onderbouwing voor de reductie van de CO2-uitstoot met 45 procent lijkt te ontbreken. „Hoe harder je ingrijpt bij bedrijven, des te harder je grondslag hoort te zijn”, stelde bijzonder hoogleraar Gerrit van der Veen (Rijksuniversiteit Groningen) daarover tegen Trouw.
Wat echter in het nadeel van Shell kan spreken, is dat het oliebedrijf een paar weken geleden precies zijn klimaatambities naar beneden bijstelde. Diametraal de andere kant op dan wat nodig is volgens de rechter. Het is onder meer daarom dat Milieudefensie bij het hof voor een ”resultaatplicht” pleit in plaats van de ”inspanningsplicht” voor het terugdringen van de CO2-uitstoot.
Wat staat er op het spel tijdens de rechtszaak?
Voor Shell veel. Als het hof het vonnis laat staan, moet het roer bij het bedrijf flink om. De oliegigant zal serieus klimaatbeleid moeten gaan voeren, omdat het jaar 2030 al met rasse schreden dichterbij komt. Uiteindelijk liggen vervolgzaken en dwangsommen op de loer. Als doelen niet gehaald worden, kunnen boetes de winstgevendheid van het bedrijf onder druk zetten. Een ander aspect is de reputatieschade die Shell oploopt. In advertenties laat het fossiele bedrijf zich nog vooral van zijn groene kant zien, maar het hof zou wat dat betreft een tik kunnen uitdelen.
Een andere juridische vervolgstap die kan volgen, is het aansprakelijk stellen van de bestuurders van Shell. Milieudefensie waarschuwde de top van het bedrijf in 2022 dat ze hoogstpersoonlijk aangeklaagd kunnen worden.
Blijft het vonnis staan? Dan kunnen ook andere grote vervuilers hun borst natmaken. De uitspraak zal een precedentwerking hebben voor andere, nieuwe rechtszaken. Zo zal ook ING het oordeel van het hof nauwgezet volgen. De bank is eveneens door Milieudefensie aangeklaagd en zou „financier van klimaatverandering” zijn.
Wanneer volgt de definitieve uitspraak?
Op vrijdag 12 november. De zaak krijgt na de uitspraak sowieso nog een staartje. Een van beide partijen zal waarschijnlijk niet tevreden zijn met de uitkomst en zal in cassatie gaan. Dat betekent dat de Hoge Raad zich erover gaat buigen en er weer een paar jaar geprocedeerd zal gaan worden. Overigens betekent in cassatie gaan niet dat het vonnis ongeldig is. Als het vonnis blijft staan, zal Shell alle duurzame zeilen moeten bijzetten.
