Om iets voor half vier was het hoge woord eruit en konden ze bij Milieudefensie juichen. Shell moet binnen tien jaar zijn CO2-uitstoot met netto 45 procent hebben teruggebracht.

Waarom is de uitspraak historisch te noemen?

Niet eerder werd een bedrijf aansprakelijk gehouden voor het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering. Daarmee schrijft de Nederlandse rechtspraak internationaal gezien geschiedenis. Dat is overigens niet voor het eerst. Want ook de winst van Urgenda in de klimaatzaak tegen de Nederlandse overheid in 2015 was al uniek.

Shell wordt door de rechter als bedrijf verplicht om niet alleen de eigen CO2-uitstoot te reduceren, maar heeft ook een „zwaarwegende inspanningsverplichting” om de broeikasgasemissies van toeleveranciers en afnemers te verminderen.

Welke gevolgen gaat de uitspraak hebben?

Het ligt in de lijn der verwachting dat dit internationaal een impuls zal geven aan rechtszaken tegen olieconcerns en andere grote bedrijven. Ook de Urgendazaak vormde een inspiratiebron voor activisten overal ter wereld om overheden aan te klagen. Roger Cox, de advocaat van Milieudefensie, denkt dan ook dat de uitspraak voor andere grote vervuilers „grote consequenties” kan hebben.

Daarnaast heeft de rechtspraak nu een nieuwe afslag genomen. Want rechters zullen in hun betogen bij vergelijkbare zaken op deze uitspraak teruggrijpen. Een interessant aspect daarbij is dat mensenrechten steeds zwaarder worden gewogen. Mensenrechten zijn relevant in klimaatzaken, omdat de klimaatverandering de gezondheid en het leven van mensen in gevaar brengt.

Gaat er nu gelijk wat veranderen bij Shell?

Al gaat het bevel van de rechter gelijk in, toch zal er niet van de ene op de andere dag wat veranderen. De klimaatplannen die Shell al voor 2030 heeft, vond de rechter te weinig concreet. Dus moet er een schepje bovenop. Hoe Shell dat doet, mag het concern zelf bepalen. „Moeten we klanten straks diesel gaan weigeren?”, vroeg Shell-directeur Harry Brekelmans zich vertwijfeld af. Overigens liet Shell weten te verwachten in beroep te gaan tegen de „teleurstellende uitslag” in de rechtbank.

Staat deze klimaatzaak op zichzelf?

Nee, ze past in een bredere trend. Sinds de klimaatzaak tegen de Nederlandse staat van Urgenda schoten de rechtszaken wereldwijd als paddenstoelen uit de grond. Kars de Graaf, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), noemde de ontwikkeling van het aantal klimaatzaken eind 2020 in deze krant „onstuitbaar”. Het Grantham Institute van de London School of Economics houdt het aantal klimaatzaken nauwgezet bij. De teller staat op dit moment al op 1806.

Behalve rond klimaat zijn er meer zaken rond natuur. Volgens internationale topadvocaten moet ecocide –de vernietiging van natuur– strafbaar worden gesteld. De roep om natuurgebieden, rivieren en dergelijke rechtspersonen te maken klinkt steeds luider. De algemene trend is helder: die gaat van antropocentrisme naar ecocentrisme. Niet meer de mens in het middelpunt, maar de planeet, de natuur.