Het ene kerkgebouw krijgt met de sloophamer te maken, een tweede wordt sportzaal, een derde moet zijn best doen om het hoofd boven water te houden en wordt daarom verhuurd als festivalruimte. Ontkerkelijking is op tal van manieren zichtbaar.
Maar er is ook een onzichtbare kant, een pijnlijke. Ouders die hun kinderen het geloof vaarwel horen zeggen, vrienden die hun kameraden de kerk de rug zien toekeren, jongeren die hun klasgenoten zien vervreemden van God. Secularisatie gaat snel en is kil.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) legde daar afgelopen vrijdag de vinger bij. Een nieuw overzicht van kerkelijke gezindten in Nederland vanaf 1849 laat zien hoe snel de ontkerkelijking plaatsvond. Dat beeld is onthutsend, is een spiegel voor elke christen, maar heeft niet het laatste woord.
Eerst de cijfers op een rij: in 1879 was 0,3 procent van de bevolking onkerkelijk. In 1930 is dat 14 procent (meer dan 1 miljoen Nederlanders), in 1971 is dat bijna een kwart. Het aandeel mensen dat zich onkerkelijk noemt, nam toe tot 41 procent in 1999 en tot 57 procent in 2022. Nog maar vier op de tien mensen rekenen zich tot een ‘kerkgenootschap’, onder wie het CBS ook moslims schaart.
Onthutsend is wel het goede woord. Zeker de oudere generatie heeft ontkerkelijking persoonlijk ervaren en gezien hoe snel ontwikkelingen de afgelopen decennia zijn gegaan. Bij duizenden deden jongeren en ouderen de afgelopen tientallen jaren de kerkdeur –vaak definitief– achter zich dicht. Met alle gevolgen van dien.
De CBS-cijfers zijn ook een spiegel voor christenen: hoe kon het aantal kerkelijken zo hard afnemen? Daar zijn tal van oorzaken voor aan te wijzen: toename van mobiliteit, invloed van de wetenschap en democratisering. Maar een blik naar binnen is ook goed. Zijn christelijke gezinnen levende kerken in het klein, waar een nieuwe generatie leert hoe het geloof geleefd wordt? Is de kerkelijke gemeente wie ze moet zijn: een jaloersmakende gemeenschap die een wervende kracht heeft op onkerkelijken? Is elke individuele christen in zijn of haar omgeving een leesbare brief van Christus?
De secularisatiecijfers van het CBS hebben echter niet het laatste woord. De kerk is groter dan die van West-Europa. Juist in andere werelddelen groeit het christendom. Daarbij, de CBS-cijfers kwamen op Goede Vrijdag naar buiten; Pasen ligt achter de rug. De afgelopen dagen deden in tal van kerkelijke gemeenten jongeren geloofsbelijdenis, soms nadat ze de weg naar de kerk weer hervonden. Het paasevangelie van de opgestane Christus is het fundament voor de kerk en geeft hoop. Niet de aftakeling en teruggang van de kerk bepalen de toekomst van de kerk, maar de Koning van de kerk, Die Zich een kerk verzamelt die alleen maar groter wordt.
