In mijn missionaire trendrapport noem ik vijf trends. Ik kwam die op het spoor door te luisteren naar stemmen op social media, documentaires, belangrijke publicaties, romans en populaire literatuur en ook de actuele onderzoeksthema’s op hogescholen en universiteiten.

De vijf trends beschrijf ik kort:
1. wij zijn zeer lichamelijk en zintuiglijk ingesteld; 2. ergens zoeken wij onderdak; 3. Geestkracht moet zich bij voorkeur manifesteren in ons werkelijke leven; 4. roeping, actiebereidheid en radicaliteit roepen iets in ons wakker; 5. we zien uit naar ideegeneratieve mensen.

Trend 1: lichaam

Ons lichaam is een prominent thema. Wij denken zintuiglijk, lijfelijk. Wat we voelen is al snel waar. Onze seksualiteit, ons eten en drinken, onze sport en onze gezondheid zijn belangrijk. Veel trends gaan over zintuiglijkheid en lijfelijkheid.

Aan de ene kant ligt er nadruk op het zuivere, het gedisciplineerde en het esthetische van het lichaam. Goed voor je lichaam zorgen doet ertoe en oogst bewondering en zelfrespect. Aan de andere kant is het lichaam ook een plek van teleurstelling en schaamte. We zijn vaak niet zoals we zouden willen zijn, we voldoen niet aan de perfecte maten in de commercials. We balanceren vaak tussen zelfvoldaanheid en zelfhaat. Opvallend genoeg zie je in de media ook de trend van de nadruk op het geschonden lichaam, zelfs ook op het sterfelijke. Wij hopen op schoonheid, de technologie streeft naar onsterfelijkheid, maar wij weten dat ons lichaam broos en sterfelijk is. Als je over die spanning spreekt, krijg je de aandacht van tijdgenoten.

Als we dit thema doordenken vanuit het christelijk geloof komt er een palet aan thema’s naar voren: de schepping en de erkenning van het lijfelijke en zintuiglijke, van alles wat leeft en ademt, menselijk en niet-menselijk leven. Het heilzame van de geboden die de integriteit van lichamen en relaties en de dieren en de akker beschermen. De incarnatie, God die lijfelijk mens werd. De Gekruisigde en het gebroken lichaam. Wat betekent het dat wij als gemeenschap avondmaal vieren en daarin een bijzonder lijfelijk en nabij ritueel oefenen? Lichamelijkheid en gebrokenheid zitten in het DNA van het lichaam van Christus; dat is de kerk. Wat betekent het voor missie dat Christus ons wijst op de zieke, de gevangene, de uitgestotene en dat Hijzelf mensen lichamelijk aanraakte en genas?

Trend 2: onderdak

Het thema wonen en je veilig voelen raakt mensen. Verbondenheid, echtheid en ergens onderdak vinden zijn kernwoorden. En mensen of gemeenschappen die je onderdak bieden zijn helend in onze tijd van ontwrichting en ontheemding. Ik gebruik het woord onderdak omdat ik het concreet bedoel: de kerk als schuilplek, om thuis te zijn, waar men naar je luistert en bidt.

Dat zou een schitterend missionair doel kunnen zijn: bondgenoten in de buurt of in de stad opzoeken en samen een moment van gezamenlijkheid en een soort heiligheid ervaren. Het is ook een trend die de wekelijkse kerkdienst een nieuwe kracht geeft. Het is toch schitterend om wekelijks een plek van aandacht, troost, reflectie en tegenspraak te bezoeken, die naar meer smaakt. Een zorgvuldige liturgie is daarom missionair.

Trend 3: manifeste Geestkracht

Het begrip manifesteren kom je op allerlei terreinen tegen: sport, dieet, financieel advies, succesformules, psychologische zelfhulpboeken en ook zingeving en geloof. Waar en hoe manifesteert zich het geestelijke? Waar kan ik op vertrouwen en waar vind ik onderdak voor mijn ziel? Manifesteren gaat over raakbare, reële en ervaarbare Geestkracht in concrete mensenlevens.

Ik noem deze trend ook als reflectie voor traditionele kerken. Op welke manier is het voor kerken mogelijk om tijdgenoten iets te laten ervaren van wat geloofd wordt? Hoe worden jargon en gewoonten doorbroken in momenten van manifeste kracht? Ik heb sterk het idee dat tijdgenoten vatbaar zijn voor plekken waar oprechtheid, openheid en liefde zijn. Is dat niet een boeiende zelfreflectie voor kerken en gemeenschappen: welke kracht is ervaarbaar in onze gemeenschap?

In de cultuur lijkt het geestelijke zich te moeten manifesteren in kracht, in wonderen en succes. Is het misschien een missionaire bijdrage om tijdgenoten te laten proeven dat Geestkracht in het Evangelie zich met name manifesteert in nederigheid, in liefde, in gerechtigheid, in woede soms vanwege onrecht en in gemeenschap tussen mensen die verschillend zijn?

Dat is missionaire presentie: een leven leiden van gebed, integriteit en aandacht, terwijl tijdgenoten die in duisterder sferen verkeren, aanvoelen: in jou zit een andere geest (of Geest) en dat trekt me aan. Een geheiligd leven, gewijd aan Christus en gevoed door de gaven, heeft missionaire uitstraling.

Trend 4: radicaliteit

Reflectievragen voor geloofsgemeenschappen zijn: Weten jullie wat je roeping is? Waarom doen jullie welke dingen? Waar zijn jullie radicaal in? Wie zal jullie missen als jullie er niet meer zouden zijn?

De al genoemde thema’s lichamelijkheid, ervaring/echtheid en verbondenheid/onderdak worden expliciet in de trend van de actie. Je hoort het onder tijdgenoten die het ecologische drama voelen aankomen en luidruchtig zeggen dat het tijd is voor actie. Je hoort het in diaconale mensen in de kerk die zien hoeveel gezinnen stukgaan door schulden, armoede en eenzaamheid en dat het dus tijd is voor actie. Missionaire mensen in kerken roepen vaak ook op tot actie: „We vergaderen genoeg. Kom nu eens in actie. Maak contact met anderen. Spreek over wat je drijft en sluit je niet op in je gebouw.”

Actie is overigens niet tegengesteld aan reflectie en gebed. Het gaat erom dat reflectie tot actie leidt en dat actie gevoed wordt door reflectie. Actie gebeurt heel veel en bij voorkeur in het verborgene. In onze tijd praten we graag over talent, zelfontplooiing en lawaaierig demonstreren, en dat heeft zijn recht, maar misschien hebben we vooral behoefte aan mensen die je kennen, over je waken en voor je zorgen.

Trend 5: ideegeneratief

Voor de laatste trend gebruiken we een leiderschapsterm. Het gaat om ”ideegeneratief vermogen”. Leiderschap komt met name tot ontplooiing wanneer complexiteit mensen dreigt te verlammen. Een goede leider kan de complexiteit vertalen in goede, begrijpelijke ideeën. Dat is ideegenerativiteit.

Op een heleboel terreinen in onze samenleving, juist waar de complexiteit verstikkend is, wordt gesnakt naar ideegeneratieve mensen, die opkomen uit de beroepsgroep, die van mensen en van hun samenleving houden en die complexiteit weten te vertalen in realistische hoop en concreet handelen. Influencers, columnisten en schreeuwers zijn er genoeg. Maar wat we nodig hebben, zijn herders die mensen ophalen, door een dal heen leiden en weten waar gras is en waar je onderdak vindt voor de nacht.

Als je dit toepast op de kerk en op missionair bewustzijn, dan valt op dat we dit spaarzaam doen. Hoe praten we zo met elkaar in de kerk dat we een ideegeneratief moment ontvangen, waarin we een gezamenlijk besef krijgen over wat ons te doen staat? Hoe gaaf is het als je zo’n leermoment kunt combineren met missionair elan.

De auteur is programmaleider van Areopagus/IZB, docent homiletiek aan de ETF in Leuven en de huidige Theoloog des Vaderlands. Dit artikel is een samenvatting van de ”Missionaire trendrede 2024”, die hij uitsprak op de Missionaire Conferentie ”Meedoen in Gods Missie” op 13 januari in Utrecht. De conferentie werd belegd door de missionaire organisaties Verre Naasten, Kerkpunt en IZB.

izb.nl/trendrede