Kaas heeft een slechte Nutri-Score –het officiële voedselkeuzelogo sinds 1 januari– maar staat wel in de Schijf van Vijf. „Verwarrend voor de consument.”
Nee, de Nutri-Score kent hij niet. „Ik pak wat ik nodig heb”, zegt Jan Verwoerd, een vijftiger in zwarte jas, in de Albert Heijn aan het Emmaplein in Zeist. Zijn winkelwagen heeft hij gevuld met bruine bollen, bananen, aardappels, prei, spruiten en spekjes. „Spekjes zijn niet zo gezond”, geeft hij toe. Vlees koopt hij overigens zo veel mogelijk lokaal bij de boer.
Sandra Bakker (48) kent de Nutri-Score wel. Ze is dieetkok bij De Wijngaard, een christelijk verzorgingstehuis in Bosch en Duin, vertelt ze, terwijl ze kipfilet in haar nog lege karretje legt. Bakker probeert rekening te houden met het groen-geel-rode keurmerk. „Als ik bijvoorbeeld cruesli koop, waarbij er veel te kiezen valt, let ik erop.” Soms verbaast het logo haar. „Een tartaartje scoort slecht, terwijl het onbewerkt vlees is. Mogelijk komt dat omdat rundvlees veel vet bevat.”
Paul Wallenburg (59) houdt „soms wel, soms geen” rekening met de Nutri-Score. „Vandaag heb ik er niet op gelet. Ik kijk vooral naar de prijs, en af en toe of iets biologisch is.” Zijn winkelmandje heeft hij gevuld met spinazie à la crème (score A), pangasiusfilet (geen score) en Griekse yoghurt (10 procent vet, score C). Wallenburg koos de vette variant omdat hij deze lekkerder vindt dan de magere. „Deze is romiger van smaak.”
De Nutri-Score is sinds 1 januari 2024 het officiële voedselkeuzelogo in Nederland. Duizenden producten –met name bij marktleider Albert Heijn– waren al voorzien van dit logo, in het kader van een experiment dat in 2022 startte. Komend jaar gaan meer fabrikanten en supermarkten meedoen.
Verleiden
„Het keurmerk is een manier om de consument te helpen bij het maken van gezondere keuzes”, verklaart dr. Annet Roodenburg, lector voeding en gezondheid aan de HAS green academy. „Maar vooral stimuleert het fabrikanten om hun producten gezonder te maken. Zij moeten de consument zien te verleiden tot het kopen van hun product. Een gunstige score op de verpakking is daarbij een prachtig reclamemiddel.”
De Nutri-Score loopt van een groene A tot een rode E. Een groene A betekent dat het product een betere samenstelling heeft dan vergelijkbare voedingsmiddelen. Een rode E wijst juist op relatief ongezonde bestanddelen.
Een algoritme berekent aan de hand van de eigenschappen van een product welke Nutri-Score deze krijgt. Een product krijgt pluspunten voor eiwitten, vezels, groenten, fruit, peulvruchten en noten. Minpunten zijn energiegehalte, suikers, verzadigd vet en zout. Deze componenten worden tegen elkaar weggestreept. Op die manier is het mogelijk dat een product met veel zout of suiker op een goede score uitkomt als er veel eiwit of groente in zit of aan is toegevoegd.
Vrijblijvend
Roodenburg vindt het jammer dat producenten zelf kunnen kiezen of ze het label aanvragen of niet, zegt ze in de Albert Heijn in Zeist. Daardoor krijgt slechts een deel van het assortiment een Nutri-Score. „Terwijl het de wens was van de Farm to Fork Strategy (een Europees programma dat een duurzame en gezonde voedselketen beoogt, MC) om te komen tot een verplicht voedselkeuzelogo.”
Fabrikanten zijn wel verplicht om, als ze eenmaal kiezen voor het keurmerk, alle producten van een bepaald merk daarmee te voorzien, ook de ongezondere. Zo zijn alle chocoladerepen van KitKat voorzien van een label (meestal E, de laagste score).
Roodenburg heeft moeite met de Nutri-Score van een aantal voedingsmiddelen. Ze pakt een zak Doritos-chips uit het schap. De chips heeft een score B, vermoedelijk omdat het voor ruim 70 procent uit maïs bestaat. Verwarrend dat een ongezond product hoog scoort, vindt ze. „Je zou willen dat chips hooguit een C krijgt.”
Ze loopt naar de hoek met de zuivelproducten en tilt een 2-literverpakking halfvolle melk van de Zaanse Hoeve uit de koeling. Deze melk krijgt een Nutri-Score A. De 0,5-literverpakking van hetzelfde merk, eveneens halfvol, krijgt echter een score B. „Dit is niet uit te leggen. Ik heb dit twee jaar geleden al aangekaart, maar het is dus nog steeds niet veranderd.”
Karton
Een ander onverklaarbaar gevalletje is de AH-zilvervliesrijst. De rijst in plastic verpakking heeft een score A, die in kartonnen verpakking een score B.
Volkorenbrood heeft een score A, witbrood een C. Voorheen hadden beide varianten een A, weet Roodenburg. „Daarop kwam veel kritiek. Vooral omdat volkorenbrood voor de meeste Nederlanders de belangrijkste bron van voedingsvezels is. In Frankrijk, waar mensen meer groente eten, is dat onderscheid minder belangrijk.”
Een internationaal comité heeft de afgelopen paar jaar gewerkt aan het verbeteren van het algoritme achter de Nutri-Score, die in verschillende Europese landen wordt gebruikt. Daardoor krijgen veel voedingsmiddelen de komende maanden een ander label. Mogelijk verdwijnt hierdoor straks ook het verschil tussen de AH-zilvervliesrijst in kartonnen en in plastic verpakking, en tussen de halfvolle melk in een 0,5-liter- en 2-literverpakking.
Producenten van Nederlandse merken hebben tot 1 juli de tijd om het label aan te passen. Fabrikanten met een internationale afzetmarkt moeten dit uiterlijk december 2025 geregeld hebben. Over twee jaar zullen dus alle voedingsmiddelen met een logo zijn voorzien van de juiste Nutri-Score.
Volkoren
Het algoritme kan niet goed het onderscheid maken tussen witte en volkoren rijst en pasta. Dat geldt ook voor de verbeterde versie, zegt prof. dr. ir. Joline Beulens, epidemioloog aan het Amsterdam UMC en lid van het internationale comité dat aan het algoritme heeft gesleuteld. „We hebben er hard aan gewerkt om dat onderscheid voor elkaar te krijgen, maar dat is helaas niet gelukt. Dit is ook een kritiekpunt van de Gezondheidsraad.” Dat het niet is gelukt, heeft volgens haar onder meer te maken met het feit dat er geen Europese definitie is van het begrip volkoren. Daardoor kan volkorenpasta of volkoren rijst in het ene land een andere samenstelling hebben dan in het andere land.
De Nutri-Score strookt niet altijd met de Schijf van Vijf, het voorlichtingsmodel van het Voedingscentrum. Een op de vijf producten die buiten de Schijf van Vijf vallen en dus door het Voedingscentrum als ongezond worden beschouwd, krijgt een Nutri-Score A of B. En een op de vier producten die wél in de Schijf van Vijf staan, krijgt een score C, D of E. Dat blijkt uit onderzoek van dr. Stephan Peters, manager bij de Nederlandse Zuivel Organisatie. Hij heeft de Nutri-Score van ruim 1600 producten berekend aan de hand van het aangepaste algoritme, en gekeken of deze producten binnen de Schijf van Vijf vallen.
Zalm
Die verschillen zijn verwarrend voor de consument, zegt Anne Lutgerink, woordvoerster van het Voedingscentrum. Al kan ze het wel verklaren. „De Nutri-Score kijkt naar de samenstelling van een product, niet naar of iets gezond of ongezond is. Zo krijgt kaas een lage Nutri-Score omdat het veel verzadigd vet en zout bevat. Kaas staat echter wel in de Schijf van Vijf, omdat er gezonde stoffen in zitten.”
De Nutri-Score en de Schijf van Vijf zijn twee verschillende systemen, benadrukt de Amsterdamse epidemioloog prof. dr. Joline Beulens. „De Schijf van Vijf vormt de basis van onze voedingsvoorlichting. Daarin staat hoe een gezond eetpatroon eruitziet. De Nutri-Score moet je zien als een aanvullend systeem, dat kan helpen als je in de supermarkt voor een schap staat. Stel je wilt zalm kopen, dan kun je beter voor de naturelvariant met een label A gaan dan voor de gerookte versie met label D. Ook al staan beide producten in de Schijf van Vijf.”
