Of jongeren in Nederland goed in hun vel steken, is maar zeer de vraag. Afgelopen zomer liet het Health Behaviour in School-aged Children-onderzoek zien dat de mentale gezondheid van Nederlandse jongeren de laatste jaren achteruitgaat en dat vooral meiden het zwaar hebben. Bijna de helft piekert, is snel angstig en vaak ongelukkig. Misschien dat de kop in het RD sommige ouders geruststelde, maar er is toch zeker reden tot extra aandacht voor de jeugd.

De bevindingen uit het HBSC-onderzoek worden nu ondersteund door een verslag van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum. Het aantal zelfdodingspogingen door inname van een overdosis medicijnen is in twee jaar tijd verdubbeld. Met name jonge meiden worden toenemend vaak opgenomen in het ziekenhuis na inname van grote hoeveelheden pijnstillers of andere medicatie. In 1970 werd 2,9 procent van de sterfte onder jongeren van 10 tot 20 jaar veroorzaakt door zelfdoding. In 2022 is dit percentage opgelopen tot bijna 20 procent! Er overlijden momenteel meer jongeren ten gevolge van zelfdoding dan aan verkeersongevallen. Tientallen jongeren lopen zo vast met zichzelf en hun omgeving dat ze geen andere weg meer zien dan een eind aan hun leven te maken.

Het is belangrijk om na te denken over wat de oorzaken zijn van deze alarmerende cijfers. Maar ook om te weten hoe we jongeren kunnen bijstaan. Een belangrijke risicofactor voor een poging tot zelfdoding is dat een jongere dit al een keer eerder heeft geprobeerd of dat iemand anders in de familie eerder een poging heeft ondernomen. Ook jongeren met psychiatrische problemen, zoals een depressie, eetstoornis, verslaving of borderlinepersoonlijkheid, hebben een hoger risico. Maar ook vaak voorkomende psychologische factoren, zoals negatief denken, hopeloosheid en impulsiviteit, spelen een rol. Traumatische levensgebeurtenissen als het verlies van familieleden, een echtscheiding en misbruik kunnen een enorme last voor jongeren vormen. Ook verschillen jongens en meiden van elkaar. Jongens zijn een stuk rigoureuzer in hun gedrag. Meiden doen vaker een zelfdodingspoging, maar het aantal mislukkingen is bij hen veel hoger dan bij jongens.

Voor ouders, leerkrachten en anderen die veel met jongeren omgaan, is het belangrijk dat ze zich realiseren dat zelfdodingspogingen vaak een lange aanloop hebben. Gedachten van hopeloosheid, het verlangen naar een uitweg en praktische voorbereidingen gaan altijd aan de uitvoering van een (al dan niet geslaagde) poging tot zelfdoding vooraf. Het signaleren van risicofactoren en van uitspraken en gedrag van jongeren is heel belangrijk. Het gesprek erover aangaan is dan soms best moeilijk, omdat de omgeving zelfdoding als een groot probleem ervaart, terwijl het door de jongere als enige uitweg wordt gezien.

Toch is het nodig om in deze situaties jongeren te helpen om weer hoop te vatten, ook al is het maar af en toe een klein momentje. Naast professionele hulp kan juist het bieden van sprankjes van hoop zo belangrijk zijn voor jongeren om een andere uitweg te kunnen vinden.

Laat jongeren daarom nooit los. Goede sociale steun en zingeving zijn heel belangrijk bij het voorkomen van (pogingen tot) zelfdoding. En hoop is onmisbaar. Actieve betrokkenheid bij religieuze gemeenschappen blijkt een beschermende factor te zijn bij het risico op zelfdoding. En dat valt te begrijpen, want waar vind je meer hoop dan in de beloften van God? Mijn dagtekst vandaag was: „Laat ons de onwankelbare belijdenis der hoop vasthouden; (want Die het beloofd heeft, is getrouw)” (Hebreeën 10:23). Ik geef het maar door aan oud en jong.

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.

Hebt u hulp nodig? Dan kunt u contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0900 0113 (24 uur bereikbaar) en 113.nl.