De kerkredactie van het Reformatorisch Dagblad heeft mij gevraagd om een theologische weging van de boodschap die in Mozaiekgemeenten klinkt. Welk totaalbeeld levert het overzicht van de zeven preken die ik heb beluisterd op?
Oppervlakkig Bijbelgebruik
In de eerste plaats viel het mij op dat de preken meestal beginnen met een persoonlijk verhaal van de voorganger. Het ik-gehalte is daarin vrij groot. Vanuit deze intro legt de voorganger associaties met een Bijbeltekst.
Ik heb niet gemerkt dat er met een tekst wordt geworsteld om de diepte daarvan te ontdekken. De uitleg van de Schrift blijft heel oppervlakkig. Voorgangers gebruiken teksten als een instructie voor ons, terwijl ze bedoeld zijn om ons God te openbaren. Evenals sommige bevindelijke predikers missen voorgangers bij Mozaiek het besef dat teksten in een (heilshistorisch) verband staan. In de preek over Johannes de Doper, gehouden in Rotterdam, functioneert Johannes als een model voor ons. De voorganger stelde dat wij net als Johannes zijn geroepen door God om in deze wereld liefde, licht en recht te brengen. Maar dat Johannes de Messias aankondigt, en daarin onvergelijkbaar is met ons, verdwijnt uit beeld. Het beroep op de letter van de Schrift zonder het heilshistorische verband mee te wegen, noemen we biblicisme.
Bijbelse grondtonen ontbreken
In de tweede plaats viel het mij op dat de preken geen geestelijke diepgang hebben. De preken over Romeinen 1:16 en Efeze 1:3-14 hadden de meeste geestelijke zeggingskracht. In de preek over Romeinen 1:16 werd Romeinen 3:10-12 geciteerd, waarin staat dat niemand rechtvaardig is, dat er niemand is die verstandig is en er niemand is die God zoekt. Hier worden diepe grondtonen aangeslagen. Als deze grondtonen er dan op neerkomen dat we allemaal weleens het gevoel hebben dat we falen, faalt het begrip van deze diepe woorden. Zonde is niet alleen een incidenteel falen, maar een verdorven hart dat alles doortrekt.
In de preek over Efeze 1 werd een begrip als uitverkiezing erg uitgehold. De voorganger stelde dat uitverkiezing over Gods liefde gaat. Dat is terecht, maar dat dit persoonlijk gericht is, werd niet duidelijk. Het zou Bijbelser zijn als zou worden benoemd dat ons heil niet van onze keuze afhangt, dat wij alleen maar de verkeerde keuze kunnen maken en dat Gods keuze beslissend is voor onze persoonlijke zaligheid. Dan zou de voorganger tenminste iets met diepte zeggen, wat enerzijds vernedert en anderzijds tot aanbidding van Gods eeuwige liefde brengt.
De hoofdlijn van de gehoorde preken komt erop neer dat Jezus een coach is Die ons helpt om niet depressief te zijn en goed met ons leven om te gaan. Als zodanig bieden de preken best enige wijsheid. Het is goed om een ritme in acht te nemen en regelmatig te rusten. Maar heb ik daar het Evangelie voor nodig? Kan een religie zonder Jezus dit mij niet leren, of een seculiere therapeut?
Verzoeningswerk van Christus is een gepasseerd station
Jezus heeft volgens Mozaiek een groot herstelplan met deze wereld en daar heeft Hij ons mensen bij nodig. Dus preken zijn een manier om werkers voor Jezus te rekruteren. Prima natuurlijk. Laat ieder zijn verantwoordelijkheid voor de medemens maar voelen. Maar doe je zo recht aan Paulus: „Ik heb niet voorgenomen iets te weten dan Jezus Christus en Die gekruisigd”? Christus ging in Gods gericht ten onder. Hij werd een vloek. En Hij stond op in de werkelijkheid van de nieuwe schepping. Deze noties heb ik niet gehoord.
In dit verband trof het mij ook hoe gemakkelijk er een beroep op het paradijs werd gedaan om ons aan onze roeping te herinneren, zonder dat de diepte van de val doorklinkt en zonder dat het duidelijk is dat we ons in een andere geestelijke positie bevinden. Er vindt geen confrontatie plaats met Gods heiligheid. Er wordt niet gezegd dat we zondaren zijn die het elke dag weer van het wonder van Christus’ verzoening moeten hebben. Daardoor wordt het verzoeningswerk van Christus een gepasseerd station.
Terwijl ik meen dat Paulus niet anders doet dan voortdurend het ongelooflijke wonder van de verzoening uitschilderen. Omdat het zo’n geweldig mysterie is waar we nooit over uitgepreekt en uitgedacht raken.
Bovendien ligt het heil van de verzoening blijvend buiten onszelf, het wordt nooit bezit van ons. We blijven zondaren die tot alle boosheid geneigd blijven en we leven uit het geloof. Het avondmaalsformulier zegt dat wij midden in de (geestelijke) dood liggen en het leven buiten onszelf zoeken. We zijn geen dappere soldaten die de wereld voor Koning Jezus gaan veroveren, maar we liggen geestelijk aan het infuus. We moeten dagelijks en wekelijks gevoed worden om het geloof in het hart gaande te houden.
Daar komt nog bij dat het geestelijk leven onder de aanvallen van de duivel ligt (Efeze 6:12) en dat de aanklachten van Gods wet nooit verleden tijd zijn (Romeinen 7:14-26; 1 Timotheüs 1:15). Van een leven dat het blijvend moet hebben van de rechtvaardiging van de goddeloze heb ik in de zeven preken niets kunnen bespeuren.
Gods Koninkrijk is vooral aards
Een volgende vraag die zich aan mij opdringt: wat is volgens Mozaiek de aard van Gods Koninkrijk? Bijbels gezien betekent Gods Koninkrijk dat wij door de Geest in Zijn nieuwe schepping van gerechtigheid delen, en dat wij deze wereld en onze oude mens afsterven. De werkelijkheid van de doop is dat ons hele hebben en houden ten onder gaat in Christus’ dood en dat we in Zijn Koninkrijk delen. Deze nieuwe werkelijkheid is een machtig conflict met de oude wereld van zonde, schuld, ongeloof en toorn van God. Dit intense conflict voltrekt zich in het christenhart, het verscheurt ons en het maakt ons tot een tweemens.
In de Mozaiekpreken draait het niet om de verzoening en evenmin om Gods Koninkrijk van hemelse orde. Eigenlijk ontbreekt de herschepping eraan, want Jezus helpt ons nu dit aardse leven te leven. Dit aardse leven werd dan naast het paradijs gelegd. Impliciet kreeg ik de boodschap mee dat Jezus ons een paradijsleven laat leiden. Is Zijn verlossing niet veel grootser, namelijk dat Hij iets nieuws schept, heerlijker dan het paradijs? Ik vraag mij ernstig af of Mozaiek niet in de oude mens en de oude wereld blijft hangen. Hoeven wij dan niet te sterven aan het hier en het nu? Sterven we dan niet levenslang aan onszelf? Ik heb niet eenmaal gehoord over berouw.
Te simpel psychologisch menu
In de gehoorde preken komt naar voren dat we moeten bruggen bouwen, rust in acht nemen, onszelf vragen stellen, verstandig handelen met problemen, zorgvuldig met de schepping omgaan. Het zal waar zijn, maar is het Evangelie niet juist wat Jezus heeft gedaan en dat we door het geloof in Hem, Zijn werk, Zijn Koninkrijk en Zijn toekomst delen? Is prediking niet dat dit geweldige heilswerk van Christus ons wordt bediend? En dat Hij zo ons Brood is dat we elke dag broodnodig hebben en dat elke dag weer als nieuw smaakt?
En als we willen vertellen wat Jezus betekent in onze depressies en angsten, moet dat niet te oppervlakkig zijn. Ik denk dat mensen met lichte psychische problemen met Mozaiekcoaching wel uit de voeten kunnen, maar in de echte gebrokenheid wordt een te simpel psychologisch menu voorgeschoteld.
Kern van Evangelie ontbreekt
Kortom, met alle respect voor Mozaiekmensen, maar Mozaiekpreken zijn mij exegetisch, theologisch, zielkundig en psychologisch veel te lichtzinnig en oppervlakkig. Omdat de kern van het Evangelie ontbreekt, is het geen Bijbelse boodschap. Bij Mozaiek voel ik mij dan ook in een andere wereld dan in de kerk van alle eeuwen.
De groei van Mozaiek houdt mij tegelijkertijd een spiegel voor. Vindt er in onze reformatorische kerken wel een echte confrontatie met Gods heiligheid plaats? Is de prediking werkelijk bediening van de verzoening waarin de vrijheid in Christus wordt uitgedeeld en de nieuwe schepping wordt beoefend? Zo niet, dan zou je Mozaiek kunnen zien als de onbetaalde rekening van de kerk.
