Waar bestaande kerken het lastig vinden om hun leden vast te houden, heeft de evangelische gemeente Mozaiek zich in elf jaar tijd ontwikkeld tot een megakerk. Waar staat deze gemeente voor? Tien vragen en antwoorden over de snelstgroeiende kerk van Nederland.
Mozaiek groeit als kool. In elf jaar tijd plantte moedergemeente Veenendaal twaalf dochtergemeenten, veelal in de Biblebelt. De opmars van de jongste evangelische nieuwkomer zorgt voor gemengde gevoelens in kerkelijk Nederland. Waarom vestigt Mozaiek zich juist op plekken waar al veel kerken zijn, vragen predikanten zich af. Is dit een stofzuigerkerk, zoals theoloog Alain Verheij twitterde? „Die halen ontevreden kerkgangers bij andere gemeenten weg. Het is geen kerkgroei.” Missioloog Stefan Paas merkte daarover op: „Het overgrote deel komt uit andere kerken, maar daartussen zitten ook nieuwkomers.” Feit is dat uit bestaande kerken geregeld leden overstappen naar Mozaiek, tot verdriet van hun predikanten.
In een vierdelige serie zoomt het Reformatorisch Dagblad in op Mozaiek. Daarin wordt dieper ingegaan op de identiteit van deze evangelische gemeente, haar theologische visie en haar aantrekkingskracht. Ook een gesprek tussen een hervormde predikant en een voorganger van Mozaiek krijgt een plek.
1. Hoe is Mozaiek ontstaan?
Muzikant en voorganger Kees Kraayenoord uit Veenendaal, opgegroeid in de hervormde gemeente in Katwijk, voelde zich niet thuis bij de kerken in zijn eigen woonplaats. Hij besloot om samen met een aantal gezinnen bij elkaar te komen voor „Bijbelstudie en aanbidding”. In het Nederlands Dagblad (2-10-2020) zei hij daarover: „Ik miste heel erg een kerk met als uitgangspunt dat het niet uitmaakt wie je bent en of en wat je gelooft. Een kerk die uitstraalt: We rekenen op je en vinden het een eer dat je bij ons in de gemeente bent. Er was ook nog geen gemeente die aanbidding als een anker heeft. In veel kerken is dat de preek. Die speelt een belangrijke rol, ook bij ons. Maar worship belongs to the church. Daarvoor bestaat de kerk zelfs: voor de aanbidding van God.”
Een huiskamer was al snel te klein en de groep ging op zoek naar huisvesting in Veenendaal. Op 15 januari 2012 was de oprichting van Mozaiek0318 een feit. 0318 verwijst naar het netnummer van de regio. In elf jaar tijd groeide de gemeente in Veenendaal van 40 naar 4500 mensen. Ze komt elke zondag twee keer samen in De Basiliek, een evenementenlocatie met 1420 zitplaatsen. Ook kijken er honderden mensen mee met de livestream.
De gemeente geeft boeken, cd’s en een magazine uit, maakt podcasts, verzorgt cursussen over het christelijk geloof en produceert liederen met een eigen band, Mozaiek Worship.
2. Waarom heet de gemeente Mozaiek?
Kerken hebben te veel de neiging om de schone schijn op te houden, vond Kees Kraayenoord. Ze moeten eerlijker zijn over waar ze mee worstelen. Daarom koos hij voor de naam Mozaiek. „Wij zijn een kunstwerk van gebrokenheid en Jezus is de Kunstenaar. Hij maakt van onze puinhoop en ons succes, onze twijfel en ons geloof een fantastisch mooi kunstwerk: een mozaïek. De veroordeling van Jezus vond plaats op een Mozaiekterras (Johannes 19:12-16). Zijn heelheid werd gebrokenheid zodat onze gebrokenheid geheeld zou kunnen worden”, legt Mozaiek uit op haar site.
3. Hoe ziet een gemiddelde dienst eruit bij Mozaiek?
Bij de ingang worden bezoekers persoonlijk welkom geheten door een gastheer of gastvrouw en is er gelegenheid om koffie te drinken en elkaar te ontmoeten. De kerkdienst verloopt niet volgens een vast patroon, de volgorde van de liturgie is iedere keer anders. Ook is er elke week een andere spreker die de preek verzorgt. De sprekers dragen informele kleding en gebruiken hedendaagse taal. De preek is vaak sterk gericht op de betekenis van het Evangelie voor het hier en nu. In de dienst wordt afwisselend de Bijbel in Gewone Taal, de Nieuwe Bijbelvertaling of de Herziene Statenvertaling gebruikt.
Aanbidding speelt een grote rol. De liederen die –met veel volume en lichteffecten– worden gezongen zijn van het Opwekkingsgenre. Een professionele band begeleidt de zang. Hierdoor krijgt de kerkdienst de sfeer van een concert. Elke zondag wordt er een livestream van de kerkdienst uitgezonden. Door het gebruik van veel en goede camera’s is deze van hoge kwaliteit.
4. Waarin onderscheidt Mozaiek zich van andere evangelische kerken?
In Nederland zijn verschillende megakerken die her en der dochtergemeenten planten. Neem de pinkstergemeente City Life Church of de Barneveldse kerk De Doorbrekers. Die laatste heeft sinds een jaar of vijf verschillende kerken op plekken in de Biblebelt, zoals in Zwolle, Goes en Alblasserdam.
Kenmerkend voor Mozaiek is dat ze werkt met meervoudig leiderschap. Elke gemeente heeft een team van minimaal twee voorgangers, waarbij er diversiteit is in achtergrond, persoonlijkheid en competenties.
Een ander onderscheid met veel evangelische kerken en pinksterkerken is de visie van Mozaiek op homoseksualiteit. Homo’s worden er gedoopt, gaan aan het avondmaal en vervullen leidinggevende functies, ook als ze een relatie hebben. Tegelijk is er ruimte voor homo’s die celibatair willen leven en voor leden die homoseksualteit afwijzen.
5. Hoeveel gemeenten zijn er nu?
In 2019 ging een tweede Mozaiekgemeente van start: Mozaiek033 in Nijkerk, al snel gevolgd door een derde gemeente: Mozaiek055 in Apeldoorn. De afgelopen drie jaar zijn er zeven gemeenten opgericht: in Capelle aan den IJssel (Mozaiek010), Amsterdam (Mozaiek020), Almere (Mozaiek036), Voorschoten (Mozaiek071), Nijeveen (Mozaiek0521), Rijssen (Mozaiek0548) en in Middelburg (Mozaiek0118).
Uit de vacaturewebsite werkenbijmozaiek.nl blijkt dat Mozaiek op dit moment in Hardenberg (Mozaiek0523), Drachten (Mozaiek0512) en Stadskanaal (Mozaiek0599) nieuwe afdelingen begint. In totaal telt Mozaiek dan dertien gemeenten. Mozaiek0318 in Veenendaal heeft nu rond de 4500 leden. De gemeente in Nijkerk telt 1800 leden en de elf nieuwere kerken zitten elk tussen de 100 en 500 leden.
Mozaiek spreekt zelf overigens niet van leden, maar van delen. Iedereen die bij de gemeente wil horen, kan zich laten registreren en zo ”deel” worden. Mozaiek werkt niet met een ledenadministratie. Mensen hoeven zich daardoor dus niet te laten uitschrijven bij hun vorige gemeente.
6. Hoe verklaart Mozaiek die snelle groei?
Als Kees Kraayenoord gevraagd wordt naar de aantrekkingskracht van Mozaiek, geeft hij in interviews doorgaans aan dat die vooral ligt in het feit dat mensen zich gezien voelen bij Mozaiek. „Het karakter van de diensten heeft ermee te maken. We preken praktisch, hoor ik vaak; het zijn geen theologische verhalen. Maar wat ik vooral hoor is: een warm bad. Mensen voelen zich welkom en gezien. Dat gaat niet vanzelf; daar moet je bewust op inzetten. Van de parkeerwacht, het welkomstteam, de koffie tot en met het kinderwerk, willen we mensen laten merken dat er op hen gerekend is. God zelf kwam als mens naar de aarde om in onze schoenen te staan; wij willen nu ook in de schoenen van onze bezoekers gaan staan.” (Nederlands Dagblad, 2-2-2017).
7. Wie bezoeken Mozaiek zoal?
Het merendeel van de leden van Mozaiek is afkomstig uit bestaande kerken. In 2015 hield een aantal studenten van de Christelijke Hogeschool Ede een enquête onder 173 bezoekers van Mozaiek0318. Daaruit bleek dat een derde van de bezoekers afkomstig was uit een evangelische kerk, een derde uit de Protestantse Kerk in Nederland. Bijna 7 procent had geen kerkelijke achtergrond.
Hoogleraar Paul Vermeer, hoofddocent religiewetenschap aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, deed onderzoek naar ‘groeigemeenten’ binnen (evangelisch) Nederland. Hij stelde in juli van dit jaar in De Stentor eveneens dat Mozaiek voornamelijk mensen uit de traditionele kerken trekt. Een kwart van de bezoekers zou uit een andere evangelische gemeente komen.
Kees Kraayenoord erkent de aanzuigende werking van Mozaiek. „Er komen bij ons inderdaad mensen die in hun eigen kerk een actieve rol hadden, en die daar teleurgesteld raakten”, geeft hij aan in een interview in het Nederlands Dagblad (2-2-2017). „En er komen mensen die wel gelovig zijn, maar de kerk waren kwijtgeraakt. Godsdienstsociologen hebben het dan over the circulation of the saints, het rondpompen van heiligen, alsof groeiende kerken alleen maar groei halen van gelovigen uit andere kerken.”
Hij wil echter niet te veel stilstaan bij statistiek. „Maar dan kijk ik naar een concreet gezin, dat zegt: Ons geloof is vernieuwd, we hebben God teruggevonden, onze levens zijn veranderd. Dan heb je het over méér dan statistiek. En via die mensen komen er ook nieuwkomers mee, die we proberen te oogsten voor een Alpha-cursus en die tot geloof komen.”
8. Hoe komt Mozaiek aan haar inkomsten?
Elke gemeente staat financieel op zichzelf, dus het is lastig om een algemeen beeld te schetsen. Als je kijkt naar de moedergemeente in Veenendaal, dan komen de meeste inkomsten uit de vaste bijdragen van haar leden, ruim 868.000 euro in 2022. Verder ontvangt Mozaiek0318 inkomsten uit collectes, dat ging vorig jaar om bijna 274.000 euro. De kerk in Veenendaal vroeg haar leden onlangs in een nieuwsbrief om een extra donatie om het komende seizoen ruimte te bieden aan twee junior voorgangers.
9. Waar staat de gemeente theologisch voor?
Op de websites van Mozaiek staat een summiere theologische visie te lezen. Mozaiek stelt dat ze het verlangen heeft om een gemeente te zijn waar „we God aanbidden (onze relatie naar boven), van elkaar houden (onze relatie naar binnen) en onze omgeving dienen (onze relatie naar buiten). Onze visie sluit aan bij het grote gebod (Mattheüs 22:34-40): „God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf.””
Die beperkte visieverwoording is een bewuste keuze van Mozaiek. „Je kunt aan de voorkant communiceren hoe je over allerlei theologische onderwerpen denkt. Wij kiezen daar niet voor, omdat Jezus de kracht van ontmoeting liet zien”, zei voorganger Arjen ten Brinke in 2021 in het Reformatorisch Dagblad. Haar kernwaarden omschrijft Mozaiek daarom als volgt: ontmoeting komt voor standpunt, vraag komt voor conclusie en begrijpen komt voor begrepen willen worden.
Kees Kraayenoord noemt Mozaiek qua uitstraling modern, maar inhoudelijk orthodox (Nieuwsuur, 13-12-2018). „Aan de buitenkant denk je misschien dat we happy clappy zijn, maar als je wat langer in Mozaiek rondstapt en luistert naar onze prediking, dan merk je dat we eigenlijk een heel orthodoxe kerk zijn. We geloven dat Jezus naar deze wereld kwam, dat Hij stierf voor onze zonden. Dat Hij is opgestaan, al die wonderen. We zijn geen liberale club, we geloven wat dat betreft in de wonderen van de Bijbel.” Binnen Mozaiek wordt uitgegaan van de volwassendoop. De gemeente kent inmiddels verschillende vrouwelijke voorgangers, onder wie Nelinda Troost in Veenendaal en Eline van de Woestijne in Rotterdam.
10. Bij Mozaiek is dus ruimte voor verschillende opvattingen. Leidt dat niet tot spanningen?
Begin dit jaar ontstond er discussie binnen Mozaiek over de visie op homoseksualiteit. De gemeente accepteert homostellen, maar gaat tot nog toe niet over tot het zegenen van homohuwelijken. Dat zorgt voor onbegrip bij homoseksuele stellen. Mozaiekvoorganger Joël Boertjens riep onlangs in het Nederlands Dagblad op om klare wijn te schenken. Hij vindt dat de gemeente een visie op homoseksualiteit moet ontwikkelen en knopen moet doorhakken. Mozaiek gaf eerder aan in dialoog te zijn over het onderwerp.
