In de tuin van zijn Veenendaalse woning staat een opvallende houten paal met een meeuw erop. Ds. Vermaat, emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), kreeg de zogeheten dukdalf in 1986 bij zijn afscheid van de hervormde gemeente in Maassluis.

„Het is een paal waaraan schepen aanmeren bij een haven en waarop meeuwen vaak even rust zoeken. Mijn vrouw en ik ervaren het als een zegen dat we nu, na drukke jaren, op deze plek van een betrekkelijke rust mogen genieten”, vertelt de predikant, die vrijdag zestig jaar in het ambt staat.

Billy Graham

Pancras Vermaat groeide op in een hervormd middenstandsgezin in Barendrecht. „Ik ben niet als dominee geboren en als kind droomde ik er ook niet van om dat te worden. Maar God heeft een aantal momenten in mijn leven gebruikt om mij de weg duidelijk te maken.”

Zo herinnert hij zich dat hij als 15-jarige jongen het stadion van de Rotterdamse voetbalclub Feyenoord bezocht, waar de Amerikaanse evangelist Billy Graham sprak. „Ik heb geen idee meer hoe ik er terechtkwam, maar zat daar met 65.000 man in dat stadion. De preek van Graham, zijn oproep tot geloof en bekering en de ernst waarmee hij dat bracht, raakten mijn hart.”

Niet alleen de preek bleef hem bij. „Ik groeide thuis op met het orgel. Daarop stonden de psalmen van Worp en de bundel van Johannes de Heer. In het stadion hoorde ik liederen die ik niet kende, maar die me tot op de dag van vandaag zijn bijgebleven, zoals ”Er zijn geen grenzen aan Jezus’ macht”.”

De predikant vertelt ook over een vriend van zijn vader, een man „met grote liefde voor de dienst van God, die ouderling was in Dordrecht. Toen ik op de middelbare school zat, kwam ik hem een paar keer tegen en vroeg hij me: „Weet je al wat je moet worden?” Ik wist het niet. Hij zei: „Je moet dominee worden.””

Op een dag zei deze ouderling tijdens een bijeenkomst: „We moeten in Dordrecht straat voor straat gaan evangeliseren.” „Dezelfde dag kreeg hij een hartaanval en overleed hij. Hij was in de dertig en liet een vrouw en vijf kinderen achter. Onbegrijpelijk.”

Tijdens het laatste jaar van het gymnasium zat Vermaat doordeweeks in de kost bij het gezin van ds. M.S. Roos, in de pastorie van de christelijke gereformeerde kerk in Alphen aan den Rijn. „Het waren gelovige, liefdevolle mensen, bij wie ik zag wat het leven in dienst van God betekende. In de laatste weken dat ik daar was, werd het me duidelijk dat ik theologie moest gaan studeren en waarschijnlijk datgene moest gaan doen wat ds. Roos ook met zo veel liefde deed.”

Studeerkamer

In de collegebanken in Utrecht leerde hij theologiestudente Leni Beenhakker kennen, met wie hij in 1965 trouwde. „We hadden dezelfde bevlogenheid”, zegt de predikantsvrouw, die haar man geregeld aanvult.

Op 28 maart 1965 werd kandidaat Vermaat bevestigd tot predikant van de hervormde gemeente in Ooltgensplaat. „Het was een grote gemeente. Ds. G. Boer, een bekende predikant uit de kring van de Gereformeerde Bond, drukte me op het hart de tijd te nemen voor de voorbereiding van mijn preken. Elke donderdag, vrijdag en zaterdag was ik daarmee bezig. Ik heb er de laatste tijd vaak aan teruggedacht dat ik daar in de studeerkamer aan de Voorstraat zo veel schatten heb mogen vinden door te spitten in het Woord van God.”

In de loop der jaren hield hij graag prekenseries, bijvoorbeeld over het leven van Abraham of David. „Nu ik geen eigen gemeente meer heb, preek ik graag uit de evangeliën.”

Nog steeds gaat ds. Vermaat bijna elke zondag twee keer voor. Deze maand was hij onder meer in zijn vroegere gemeenten Ooltgensplaat, Veenendaal en Maassluis. „Na de dienst in Veenendaal werd ik vanwege mijn jubileum tot mijn grote verrassing toegesproken door onder anderen Fred Wijnhorst. Hij was een van mijn catechisanten in Vlaardingen die later predikant zijn geworden.”

Nederland Zingt

Jarenlang bekleedde ds. Vermaat bestuurlijke functies, onder meer bij de Christelijke Hogeschool Ede. Ook leidde hij reizen en was hij 25 jaar betrokken bij het EO-programma Nederland Zingt. „Zo leerde ik evangelische en reformatorische christenen kennen en raakte ik betrokken bij de koren van onder anderen Martin Mans. Wat ook veel voor ons betekend heeft, was het achtmaal kwartaaldominee zijn van de Nederlandse interkerkelijke gemeente in het Spaanse Benidorm.”

Dat diverse hervormd-gereformeerde gemeenten anno 2025 de zuigkracht van evangelische gemeenten ervaren, is niet nieuw, zegt de predikant. „Toen we in 1978 in Veenendaal kwamen, was hier al een evangelische gemeente die mensen trok. Nu heb je Mozaiek0318. Mensen gaan makkelijk kerkshoppen en vinden het gras bij de buren dan groener. Ik zeg weleens: „Als het maar geen kunstgras is.””

In hervormd-gereformeerde kring neemt de diversiteit toe, onder meer op het gebied van de liturgie, merkt de predikant. „Zelf bied ik graag ruimte aan enkele liederen of gezangen, liefst niet uit allerlei verschillende bundels, maar bij voorkeur uit Weerklank. Ik vind het belangrijk dat de psalmen als het gezongen Woord van God een ereplaats in de diensten blijven houden.”

Hoe kijkt ds. Vermaat naar de toekomst? „We leven in een bewogen wereld, waarin veel gebeurt dat ons bepaalt bij de tekenen der tijden. Maar, ondanks alles, er is een toekomst vol van hoop.”