De dramatische kabinetsformatie van 2021 staat menigeen nog vers in het geheugen. Partijen draaiden eindeloos om elkaar heen, namen elkaar de maat of legden onredelijke eisen op tafel. Uiteindelijk namen VVD, D66, CDA en ChristenUnie met lange tanden hun verantwoordelijkheid, maar niet nadat informateur Johan Remkes hen flink het mes op de keel had gezet.
De combinatie die naar het zich laat aanzien nu als eerste zal worden verkend is die van PVV, NSC en VVD; in welke vorm dan ook. De sleutel ligt dan bij Wilders; een rasopportunist die in de Haagse arena blindelings de weg weet en snapt hoe macht werkt. Om de gedoogpartner te kunnen worden van Rutte I moest hij zijn enige breekpunt uit de campagne van 2010 –geen verhoging van de pensioenleeftijd– laten vallen. Hij deed het meteen, een dag na de verkiezingen al.
Wilders weet vermoedelijk ook wel wat er nodig is om Omtzigt over de streep te trekken voor een kabinet met de PVV. Het NSC-programma bevat voldoende punten die de PVV probleemloos kan weggeven om zo de weg naar rechts te plaveien. Een greep: de komst van een constitutioneel hof, de invoering van een correctief bindend referendum, het indammen van de instroom van expats en andere kennismigranten, het opschorten van de invoering van de nieuwe pensioenwet en een snelle top over het lostrekken van de vastzittende woningmarkt.
De VVD spartelt nu nog tegen, met als argument dat de partij woensdag 10 zetels is kwijtgeraakt. Dat is inderdaad een gevoelige tik. Maar het was ook de VVD die vanwege het asielbeleid bewust met Rutte IV wilde breken. De partij wilde dat aanscherpen, maar kreeg ChristenUnie en CDA daar uiteindelijk niet in mee. Dus wat nu als Wilders zich bereid verklaart het pakket dat de VVD toen vergeefs op tafel legde onverkort in het coalitieakkoord op te nemen? De kans dat de VVD dan alsnog overstag zal gaan, is groot.
Met dit alles is niet gezegd dat een combinatie van PVV, VVD en NSC ook de meest ideale is. Helder is ook dat de drie, na te hebben vastgesteld welke overeenkomsten ze hebben, een pittig gesprek staat te wachten over de onderlinge verschillen; praktisch en principieel. En dat het dus nog heel wat voeten in de aarde zal hebben voor de klus om een rechts kabinet te formeren, is geklaard.
Feit is alleen wel dat PVV én NSC meteen na het bekend worden van de uitslag mooie woorden spraken over hun bereidheid over de eigen schaduw heen te stappen en over het nemen van verantwoordelijkheid. En dat van de VVD, als veroorzaker van de kabinetscrisis van juli, een stap naar voren mag worden verwacht.
Het is dus zeker niet onredelijk nu van de drie te vragen stevig tempo te maken. Snel in kaart brengen of deze combinatie levensvatbaar is, is meer dan een strategisch steekspel. Het hoort bij het nemen van verantwoordelijkheid.
